Dysmorfofobia (body dysmorphic disorder) - zaburzone postrzeganie swojego wyglądu

Dysmorfofobia test

Odpowiedz na pytania:

1. Czy bardzo niepokoi cię jakiś aspekt twojego wyglądu?
2. Czy myślisz o nim nawet przez większość dnia?
3. Czy przez te myśli twoje życie zawodowe bądź towarzyskie na tym cierpi?
4. Czy ciągle patrzysz w lustro?
5. Czy porównujesz swój wygląd/wygląd mankamentu, o którym jesteś przekonany, z innymi?

Jeżeli odpowiedziałeś TAK na przynajmniej 3 z 5 pytań, zalecamy konsultacje z psychologiem, ponieważ może u ciebie występować dysmorfofobia.

Co to jest dysmorfofobia?

Dotyczy zaburzonego obrazu własnego ciała. Ogólnie możemy powiedzieć, iż jest to zaburzenie psychiczne, które charakteryzuje się przekonaniem o nieestetycznej budowie własnego ciała, co sprawia dyskomfort i utrudnia funkcjonowanie. Pacjenci z dysmorfofobią cierpią z powodu uporczywych i natrętnych myśli na temat wyimaginowanej wady.

Słowo dysmorfofobia pochodzi z języka greckiego, w którym dysmorphia oznacza brzydotę. W dosłownym tłumaczeniu możemy zaburzenie określić jako lęk przed brzydotą. W języku angielskim zaburzenie to nazwane jest BDD – Body Dysmorphic Disorder, czyli cielesne zaburzenie dysmorficzne [1]. W naukowej literaturze polskiej spotyka się również często określenie „zaburzenie obrazu ciała” [1], które jest niekiedy stosowane zamiennie z dysmorfofobią, aczkolwiek jest pojęciem szerszym.

Zaburzenie to jest dość słabo poznane w porównaniu z innymi zaburzeniami psychicznymi. Pierwsze opisy chorych można odnaleźć w materiałach pochodzących z XIX wieku. Pierwszy przypadek został opisany przez Moselliego w 1886 roku, a następne przez Kraepelina i Freuda1. W 1980 roku zaburzenie to określono terminem: zaburzenie obrazu ciała i ujęto w Klasyfikacji Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego DSM III.

Dysmorfofobia twarzy

Uwaga chorego skupia się na wyobrażonym bądź rzeczywistym defekcie we własnej aparycji. Ten zwykle niezauważalny przez otoczenie mankament pacjent traktuje jak kluczowy problem. Poświęca mu większość myśli oraz swojej uwagi, co powoduje obniżone samopoczucie, dyskomfort.
Zwykle uwaga pacjentów skupiona jest na twarzy, oczach czy nosie. Zaburzenie jednak może dotyczyć również m.in. skóry, włosów czy brzucha. Pacjent nie tylko ciągle myśli, lecz także zwykle często porusza dany problem w rozmowach.

W przypadku tego zaburzenia nie wystarcza skorygowanie wyimaginowanych defektów estetycznych. Pacjentom może pomóc jedynie psychoterapeuta.

Objawy dysmorfofobii

Objawy zwykle pojawiają się wtedy, gdy zaczynamy bardziej zwracać uwagę na swoją aparycję, a więc w okresie dorastania. Nierzadko trudno jest rozpoznać tę właśnie jednostkę chorobową, m.in. dlatego, że zaabsorbowanie wyglądem bywa naturalne.

Wszystko zależy jednak od tego, jak dalece ono sięga, jak dużo czasu poświęcamy czynnościom i myślom związanym z wyglądem oraz np. od tego, jakie emocje te myśli wywołują i czego dotyczą.
Chorzy zazwyczaj zauważają u siebie jedną lub kilka cech niepożądanych i koncentrują na nich swoje myśli.
Charakterystycznymi objawami są tutaj:

• ciągłe spoglądanie w lusterko,
• podejmowanie prób zasłaniania mankamentu,
• samodzielne próby usuwania zmian na skórze,
• nadmierne korzystanie z solarium,
• zapuszczanie włosów,
• zmiana sposobu poruszania się,
• nadmierne czesanie włosów,
• ciągłe pytania dotyczące własnego wyglądu.

Zwykle nawet jeśli otoczenie zapewnia chorego o tym, że wygląda dobrze, a jego wyimaginowany lub istniejący minimalny defekt nie wpływa negatywnie na jego wygląd, osoba nie jest skłonna w to uwierzyć. Nadal tkwi w swoich nieuzasadnionych przekonaniach.
Takie myśli dotyczące wyglądu mogą trwać nawet przez większą część dnia (od 3 do 8 godzin). Są przykre dla pacjenta. W skutek swoich przekonań mogą unikać spotkań z kolegami czy nawet wychodzenia z domu. Zwykle szukają pomocy u specjalistów medycyny estetycznej, a zabiegi te mogą nie być obojętne dla zdrowia. 

Dysmorfofobia a inne zaburzenia

Powyższe objawy zaburzenia obrazu ciała współwystępują z symptomami różnych zaburzeń. Są to m.in.

• depresja,
• zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne,
• fobia społeczna,
• zaburzenia lękowe,
• zaburzenia odżywiania [1],
• a nawet schizofrenia [3].

Przyczyny dysmorfofobii

Dokładne przyczyny opisywanego zaburzenia nie są znane. Wydaje się, że zaburzenie to jest heterogenne.[3] Wśród przyczyn wymienia się czynniki genetyczne, biologiczne, kulturowe, środowiskowe i psychologiczne. Według danych literaturowych osoby, w których rodzinie występowała już dysmorfofobia, mogą być bardziej narażone na pojawienie się zaburzenia.

Co więcej, wydaje się, że jedną z przyczyn BDD mogą być „dysfunkcje w obwodzie podkorowym czołowym i obszarach korowych prawego płata skroniowego, płatów ciemieniowych i struktur limbicznych”. [3] Nie bez znaczenia jest również fakt, w jakim środowisku dorastamy, jak zachowują się osoby bliskie. Jeśli jako dziecko obserwujemy, że osoba czy osoby nam bliskie poświęcają dużo czasu swojemu wyglądowi i ocena otoczenia jest w tym zakresie dla nich bardzo ważna, my również możemy przejąć takie wzorce zachowania.

Istotnym wydaje się fakt, jak odbiera nas środowisko np. w okresie dorastania, gdy zmienia się ciało, pojawia się trądzik. Jak wskazuje literatura, osoby z BDD często wspominają, że usłyszały takie komentarze jak: „ale jesteś pryszczaty”, czy np. „ale jesteś gruba” wobec siebie czy innej osoby.

Inną z przyczyn może być również obecnie funkcjonujący kanon piękna, gdzie jeszcze do niedawna np. nawet lekka nadwaga mogła być źle odbierana.  Jako kolejny element wskazuje się możliwe traumatyczne wydarzenie, np. gwałt, molestowanie seksualne w dzieciństwie oraz takie czynniki psychologiczne, jak niska samoocena czy obniżone poczucie własnej wartości.

Dysmorfofobia jak często występuje?

W różnych publikacjach spotykamy nieco inne wartości liczbowe dotyczące występowania opisywanego zaburzenia. Ogólnie można wskazać, iż może pojawiać się nawet u 3 proc. całej populacji i dotyczy zarówno kobiet jak i mężczyzn.

Leczenie dysmorfofobii

Najczęściej diagnozę stawia psycholog lub psychiatra po przeprowadzeniu wywiadu oraz odpowiednich testów. Następnie zwykle ustala on plan leczenia w porozumieniu z chorym. Osoby cierpiące na BDD stosunkowo rzadko zgłaszają się na terapię, gdyż są przekonani, że problem nie tkwi w psychice, a w ciele.

Jeśli jednak już dotrą do psychologa, zwykle stosowana jest terapia poznawczo-behawioralna. Podczas niej pacjent ma szansę poznać możliwe przyczyny swojego zachowania i lepiej zrozumieć siebie. Co więcej, uczy się, na czym polega zaburzenie i jak z nim walczyć.

Psycholog uczy, jak należy zmienić swoje działanie, schematy postępowania. Każde działanie terapeutyczne powinno być stricte dobrane do pacjenta i może trwać nawet kilka lat. Bardzo ważne jest też wsparcie ze strony rodziny chorego. Czasem w leczeniu stosowane są również leki np. przeciwdepresyjne przy występowaniu u pacjenta również tego zaburzenia.

Dysmorfofobia skutki

Konsekwencje opisywanego zaburzenia występują zarówno w sferze zawodowej, jak i towarzyskiej. Chorym trudno się skupić na pracy, myślą tylko o swoim wyimaginowanym defekcie. Są skoncentrowani na problemie. Potęguje on zwykle niską samoocenę i obniżone samopoczucie. Często pojawia się lęk, depresja a nawet myśli samobójcze.

Dysmorfofobia może powodować również, że pacjent unika wychodzenia z domu, kontaktów z innymi, co sprawia trudności w relacjach. Pacjenci z BDD są niekiedy poddawani niepotrzebnym zabiegom kosmetycznym, dentystycznym lub procedurom dermatologicznym w celu skorygowania zauważonej wady.

Dysmorfofobia klasyfikacja

Według Klasyfikacji zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania ICD 10 [4] opisywane schorzenie psychiczne zaliczamy do szerszej grupy zaburzeń hipochondrycznych. Ich cechą jest „trwałe zaabsorbowanie pacjenta możliwością występowania u niego jednej lub liczniejszych poważnych i postępujących chorób somatycznych”.
Odmienna klasyfikacja z kolei – stworzona przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne DSM V [5] zalicza je do grupy zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych i innych z nimi związanych i proponuje następujące kryteria rozpoznawania:

• A – pochłonięcie przez jeden lub więcej z wyobrażonych defektów lub wad wyglądu zewnętrznego, których inni nie dostrzegają lub uważają za błahe;
• B – w pewnym okresie przebiegu zaburzenia występują powtarzane zachowania (np. sprawdzanie wyglądu w lustrze, nadmierne czesanie włosów, skubanie skóry, szukanie zapewnień dotyczących wyglądu zewnętrznego) lub czynności umysłowe (porównywanie swojego wyglądu ze szczegółami wyglądu innych osób), będące odzwierciedleniem obaw o wygląd zewnętrzny;
• C – opisane pochłonięcie wyglądem zewnętrznym powoduje znaczące kliniczne cierpienie lub upośledzenie funkcjonowania w sferze społecznej, zawodowej i innych ważnych obszarach;
• D – opisanego pochłonięcia wyglądem zewnętrznym nie można lepiej wyjaśnić obecnością obaw o nadmiar tkanki tłuszczowej lub masę ciała u osoby z objawami spełniającymi kryteria zaburzenia odżywiania.

Pamiętajmy:

1. Każdy ma prawo czasem być niezadowolony ze swojego wyglądu.
2. Nikt nie jest doskonały, nie ma ludzi o idealnym wyglądzie.
3. Jeśli ocena swojego wyglądu sprawia, że myślimy o tym nawet przez większość dnia, mamy przez to problemy w życiu zawodowym, towarzyskim, należy udać się na konsultację do specjalisty.

Piśmiennictwo:

1. J. Ross, S. Gowers, Zaburzenie obrazu ciała, Psychiatria po dyplomie, tom 8, nr 4, 2011 za: Adv. Psychiatr. Treat. 2011 17: 142-149.
2. Ewelina Kimszal1, Katarzyna Van Damme-Ostapowicz, Emocje związane z zaburzonym obrazem ciała, Polski Przegląd nauk o zdrowiu 3 (48) 2016.
3. Małgorzata Urban, Jolanta Rabe-Jabłońska, Urojenia zmiany płci i dysmorfofobia w obrazie klinicznym, Psychiatria Polska, 2010, tom XLIV, numer 5, strony 723–733. 
4. Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Opisy kliniczne i
   wskazówki diagnostyczne. „Vesalius”, Kraków, Warszawa 2000. 
5. Kryteria diagnostyczne DSM 5, American Psychiatric Association, 2013.