Dlaczego warto się szczepić, zwłaszcza podczas pandemii

Dlaczego trzeba wrócić do szczepień

Wznowienie i zapewnienie kontynuacji szczepień ma zasadnicze znaczenie dla ochrony przed chorobami i epidemiami, którym można zapobiec, w tym zmniejszenia obciążenia chorobami układu oddechowego w nadchodzącym sezonie grypy.

Obecnie placówki medyczne powracają już do świadczenia usług, gdyż dalsze odraczanie szczepień czy innych działań profilaktycznych może skutkować wzrostem zapadalności (zachorowalności) i pogorszeniem pozostałych wskaźników zdrowia pacjentów.

Zgodnie z rekomendacjami Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) podczas pandemii COVID-19, realizacja obowiązkowych szczepień ochronnych powinna pozostać jednym z priorytetów. Według ekspertów nawet krótkotrwałe ich zaprzestanie może spowodować wzrost liczby osób podatnych na zakażenia oraz zwiększyć ryzyko wystąpienia nowych ognisk zachorowań i zgonów z powodu chorób, a tym samym skutkować zwiększonym obciążeniem systemów opieki zdrowotnej już przeciążonych walką z COVID-19. Tym wzrostom w dużej mierze można zapobiec dzięki szczepieniom.

Szczepienie w późniejszym terminie

Wiele osób obawia się, że czasowe wstrzymanie szczepień w marcu i kwietniu tego roku spowodowało zakłócenie schematów szczepień i będą musiały powtórzyć cykl szczepienia. Nie powinny się jednak niepokoić, ponieważ nieprzyjęcie w określonym terminie schematu szczepień kolejnych dawek nie powoduje konieczności rozpoczynania cyklu szczepienia od początku czy podawania dodatkowych dawek szczepionki. Szczepienia oczywiście najlepiej wykonywać w odstępach zbliżonych do zalecanych, ale wydłużenie odstępu między kolejnymi dawkami nie zmniejsza zazwyczaj ostatecznego stężenia przeciwciał, choć opóźnia to uzyskanie pełnej ochrony przed danym drobnoustrojem patogennym do momentu podania wszystkich zalecanych dawek. W związku z powyższym należy dążyć do jak najszybszego uzupełnienia brakujących dawek szczepień.

Szczepienia dzieci

Zgodnie z rekomendacjami Ministra Zdrowia i Głównego Inspektora Sanitarnego realizacja szczepień obowiązkowych w ramach Programu Szczepień Ochronnych u dzieci powinna przebiegać z zachowaniem zasad bezpieczeństwa przeciwepidemicznego i uwzględniać przede wszystkim:

• szczepienia na oddziałach noworodkowych ‒ szczepienie przeciwko gruźlicy (BCG) i szczepienie przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B (WZW typu B);

• szczepienia obowiązkowe, podawane zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych, w pierwszych dwu latach życia dziecka ‒ priorytetowo należy traktować dawki szczepienia podstawowego przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi (DTP) oraz przeciwko odrze, śwince i różyczce (MMR);
• szczepienia dzieci z grup ryzyka, np. z chorobami przewlekłymi, szczególnie przeciwko pneumokokom i grypie;
• szczepienia poekspozycyjne ‒ przeciwko wściekliźnie, tężcowi, odrze, ospie wietrznej, WZW typu B, po kontakcie i narażeniu na chorobę zakaźną  (według wskazań medycznych we wszystkich grupach wiekowych);
• uzupełnienie szczepień opóźnionych, z wykorzystaniem możliwości skrócenia odstępu między kolejnymi dawkami zgodnie z zapisem w Charakterystyce Produktu Leczniczego (ChPL) oraz podawaniem kilku szczepionek na jednej wizycie, aby jak najszybciej ukończyć cykle szczepień;
• realizacji innych szczepień ochronnych, których konieczność podania wynika z ChPL – przykładowo optymalny czas podania pierwszej dawki szczepionki przeciw rotawirusom to okres między ukończeniem 6. a 12. tygodnia życia, drugą dawkę należy podać w odstępie co najmniej 4-tygodniowym; najlepiej, aby dwudawkowy cykl szczepienia został ukończony przed 16. tygodniem życia, najpóźniej przed 24. tygodniem życia.
• Pozostałe szczepienia dzieci starszych i młodzieży do 18. roku życia powinny być wykonywane w zależności od indywidualnych wskazań oraz w miarę możliwości organizacyjnych placówki medycznej.

Preferowane są preparaty wysoko skojarzone oraz nierozdzielanie szczepień i podawanie kilku szczepionek podczas jednej wizyty.

Szczepienia: zasady bezpieczeństwa w okresie pandemii koronawirusa SARS-CoV-2

W celu zachowania bezpieczeństwa epidemiologicznego podczas wykonywania szczepień konieczne są przede wszystkim: identyfikacja osób z objawami infekcji lub z wysokim ryzykiem zakażenia SARS-CoV-2 oraz skrupulatne przestrzeganie zasad profilaktyki zakażeń przenoszonych drogą kropelkową i kontaktową.

Dlatego placówki medyczne podjęły różnorodne środki bezpieczeństwa, np. wywiad epidemiologiczny i wstępna kwalifikacja do szczepienia odbywają się zwykle w formie teleporady, aby skrócić do niezbędnego minimum czas przebywania pacjenta w gabinecie i w poradni.

Oprócz tego dziecko może przyjść na szczepienie z jednym zdrowym opiekunem, indywidualnie, na określoną godzinę, aby w poczekalni przebywało w tym samym czasie jak najmniej osób i żeby było możliwe zachowanie bezpiecznej odległości 2 m między nimi.

Szczepienie należy odłożyć w czasie, jeżeli w domu znajduje się osoba:

• z infekcją dróg oddechowych o nieustalonej przyczynie,
• objęta kwarantanną,
• poddana izolacji w warunkach domowych.

Podczas całego pobytu na terenie placówki medycznej zarówno dziecko (powyżej 4. roku życia), jak i opiekun powinni mieć założone maseczki ochronne na nos i usta.

Kiedy można zaszczepić dziecko

Przy wejściu do poradni pacjenci podlegają rutynowej procedurze (tzw. triage), w trakcie której m.in. dokonuje się pomiaru temperatury u dziecka i opiekuna termometrem bezdotykowym, w razie stwierdzenia gorączki ‒ należy zrezygnować z wizyty.

Szczepienie można przeprowadzić, jeżeli:

• brak jest epidemiologicznych czynników ryzyka zakażenia SARS-CoV-2 zarówno u dziecka, jak i jego opiekunów lub innych domowników;
• zarówno dziecko, jak i rodzic/opiekun, a także ich domownicy nie mają objawów ostrej infekcji (gorączka, kaszel, duszność, biegunka), które mogłyby wskazywać na COVID-19.

Szczepienia dorosłych

Dla osób dorosłych stosuje się zasady bezpieczeństwa analogiczne do zasad obowiązujących w przypadku szczepień dzieci. W miarę możliwości wywiad epidemiologiczny jest przeprowadzany zdalnie (przed przyjściem do placówki), a wizyta odbywa się w godzinach przeznaczonych na przyjęcia pacjentów bez objawów infekcji. Na terenie placówki medycznej pacjenci muszą nosić maseczki ochronne i przyjść na wizytę bez osoby towarzyszącej.

Do priorytetów szczepień u osób dorosłych należą szczepienia:

• przeciwko krztuścowi u kobiet w ciąży ‒ najbardziej optymalny termin podania szczepionki przeciwko krztuścowi, tężcowi, błonicy (dTap) to okres między ukończonym 27. a 36. tygodniem ciąży; wskazania do szczepienie DTP ciężarnych wynikają ze zwiększonego ryzyka ciężkiego przebiegu zachorowania i zgonu z powodu krztuśca u najmłodszych niemowląt, u których szczepienie z racji wieku nie może być jeszcze wykonane (tj. w wieku < 2 miesięcy);
• przeciwko pneumokokom u osób powyżej 50. r.ż. i grypie u osób powyżej 55. r.ż. oraz w grupach ryzyka (choroby płuc, układu krążenia, cukrzyca, nowotwory, niewydolność nerek, zaburzenia odporności);
• szczepienia poekspozycyjne – przeciwko wściekliźnie, tężcowi, odrze, ospie wietrznej, wirusowemu zapaleniu wątroby, po kontakcie i narażeniu na chorobę zakaźną;
• pozostałe szczepienia zgodnie z potrzebami pacjentów, w tym szczepienie przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu, WZW typu A lub B.

Szczepienia przeciwko krztuścowi

Krztusiec jest ostrą zakaźną chorobą układu oddechowego wywoływaną przez bakterie, tzw. pałeczki krztuśca (więcej na temat krztuśca dowiesz się z naszego artykułu; https://www.medicover.pl/o-zdrowiu/krztusiec-objawy-i-leczenie-krztusca,3713,n,192). Najbardziej niebezpieczne objawy krztuśca występują u nieuodpornionych niemowląt i małych dzieci, dlatego szczepienia kobiet w ciąży, osób z ich otoczenia oraz pracowników oddziałów pediatrycznych zmniejszają ryzyko zachorowania niemowląt. Odporność poszczepienna zmniejsza się niestety z upływem czasu, dlatego konieczne są dawki przypominające szczepionki. Według danych statystycznych w Polsce utrzymuje się względnie duża zapadalność na krztusiec, a nasilenia epidemiczne zachorowań pojawiają się cyklicznie co 2–5 lat. Z tego względu szczepienia przeciwko krztuścowi powinny być realizowane zarówno u dzieci, jak i dorosłych, niezależnie od przebiegu epidemii COVID-19.

Podanie szczepionki DTP jest szczególnie zalecane:

• młodzieży w 19. roku życia zamiast trzeciej dawki szczepienia przypominającego (Td);
• wszystkim osobom dorosłym pojedynczą dawką przypominającą co 10 lat zamiast dawki przypominającej szczepionki błoniczo-tężcowej (Td);
• osobom w podeszłym wieku, które ze względu na wykonywane zajęcia są narażone na zakażenie;
• personelowi medycznemu, w szczególności mającemu kontakt z noworodkami i niemowlętami;
• innym osobom z otoczenia noworodków i niemowląt do ukończenia 12. miesiąca życia.

Szczepienia przeciwko pneumokokom

W związku z trwającą pandemią  COVID-19 i możliwym wzrostem zakażeń SARS-CoV-2 w sezonie jesienno-zimowym, Światowa Organizacja Zdrowia podkreśla rolę szczepień przeciwko pneumokokom i grypie sezonowej.

Pneumokoki to bakterie znane również jako dwoinki zapalenia płuc. Najczęściej osiedlają się w gardle lub nosie. Spośród 90 znanych typów pneumokoków, tylko niektóre są niebezpieczne dla człowieka. Mogą wywołać zapalenie płuc, zapalenie ucha, zapalenie opon mózgowych, a nawet sepsę. Atakują najczęściej niemowlęta i małe dzieci, ale również dorosłych. Niepokojące jest również to, że pneumokoki coraz częściej stają się oporne na antybiotyki.

Zakażenia pneumokokami dotyczą wszystkich grup wiekowych, ale najbardziej narażone są małe dzieci do 2 lat i osoby starsze powyżej 65 lat.

W polskim Programie Szczepień Ochronnych szczepienia przeciwko pneumokokom dla dorosłych zaleca się nie tylko pacjentom z grup ryzyka (m.in. chorym na cukrzycę, z przewlekłymi chorobami serca, płuc, zaburzeniami odporności), lecz także wszystkim dorosłym powyżej 50. roku życia.

Dzięki masowym szczepieniom małych dzieci chronione są też pośrednio osoby starsze, które najczęściej zakażają się od dzieci.

Szczepienia przeciwko grypie

Zachorowania na grypę odnotowuje się najczęściej w sezonie jesienno-zimowym, w Polsce szczyt zachorowań przypada na okres między styczniem a marcem. Grypa jest bardzo zaraźliwa. Osoby z grup ryzyka mogą mieć ciężki przebieg choroby (np. zapalenie zatok, oskrzeli, płuc czy zapalenie ucha środkowego), a nawet umrzeć.

Zgodnie z PSO szczepienie na grypę zaleca się:

• osobom dorosłym od 55. roku życia,
• kobietom w ciąży lub planującym ciążę,
• dzieciom od ukończenia 6. miesiąca życia,
• osobom z obniżoną odpornością,
• dzieciom z grup ryzyka,
• przewlekle chorym dzieciom i dorosłym, szczególnie chorującym na niewydolność układu oddechowego, astmę oskrzelową, przewlekłą obturacyjną chorobę płuc, niewydolność układu krążenia, chorobę wieńcową (zwłaszcza po przebytym zawale serca), niewydolność nerek, nawracający zespół nerczycowy, choroby wątroby, choroby metaboliczne, w tym cukrzycę, choroby neurologiczne i neurorozwojowe,
• osobom mającym bliski kontakt zawodowy lub rodzinny z dziećmi w wieku do ukończenia 6. miesiąca życia oraz z osobami w wieku podeszłym lub przewlekle chorymi pracownikom opieki zdrowotnej, pensjonariuszom domów spokojnej starości, domów pomocy społecznej.

Mimo że u większości osób grypa ma łagodny przebieg (objawy mijają po około 2 tyg.), w Polsce w sezonie 2018/2019 na grypę zachorowało 4 491 879 osób, z czego 17 118 (0,38 proc. osób) musiało być hospitalizowanych, a 150 osób zmarło (0,003 proc.). Grypa powoduje zachorowania w każdej grupie wiekowej. Światowa Organizacja Zdrowia szacuje, że rocznie może ona dotknąć 5‒10 proc. dorosłych i 20‒30 proc. dzieci.

Co sezon epidemiczny opracowywana jest nowa szczepionka przeciw grypie, na podstawie szczepów wirusa krążących aktualnie na półkuli północnej – dlatego warto szczepić się co roku. Chroni jednak ona jedynie przed wirusami, które zostały użyte do jej opracowania. Skuteczność szczepień według danych WHO wynosi od 29 do 61 proc. w podstawowej opiece zdrowotnej i 35‒60 proc. u osób starszych hospitalizowanych. Niemniej na ten moment szczepionka pozostaje najlepszą metodą zapobiegania grypie sezonowej.

Od kilku lat liczba osób szczepionych jest bardzo niska. Według badań, główną przyczyną rezygnacji ze szczepienia przeciwko grypie jest przekonanie o braku skuteczności szczepionki (szczepionka przeciw grypie nie jest w 100 proc. skuteczna) i niskim ryzyku zachorowania.

Niektórzy martwią się działaniami niepożądanymi związanymi ze szczepionką. Jak każda szczepionka, i ta przeciw grypie może powodować niegroźne niepożądane odczyny poszczepienne (tzw. NOP-y): gorączkę i w rzadkich przypadkach u pacjentów może wystąpić reakcja alergiczna. W przypadku szczepionki iniekcyjnej najczęstszym działaniem niepożądanym jest ból ramienia po szczepieniu (nawet 64 proc. osób), nieznacznie również rośnie ryzyko zespołu Guillane-Barrè. W przypadku szczepionki donosowej najczęstszym działaniami niepożądanymi są: uczucie zatkanego nosa, katar, ból głowy i gardła. Jednak w porównaniu z możliwymi powikłaniami wynikającymi z zachorowania na grypę działania niepożądane związane ze szczepionką są minimalne.

Dlaczego warto szczepić się na grypę podczas pandemii? Chociażby dlatego, że dzięki szczepieniom przeciwko grypie łatwiej będzie różnicować zachorowanie na grypę z COVID-19, których początkowe objawy są podobne. Mniej zachorowań na grypę to również mniejsze obciążenie systemu opieki zdrowotnej, który w sezonie jesienno-zimowym prawdopodobnie będzie obciążony i grypą, i SARS-CoV-2.

Warto pamiętać, że zachorowania na grypę są bardzo częstą przyczyną hospitalizacji dzieci w wieku od 6 . miesiąca życia do 5. roku życia. Szczepienie ma na celu m.in. zapobieganie hospitalizacji i wystąpieniu ciężkich powikłań, takich jak zapalenie oskrzelików, zapalenie płuc, które wymagają pobytu w szpitalu, czy zapalenia ucha środkowego, zapalenia zatok.

Według ekspertów szczepionka przeciw grypie jest najskuteczniejszym  sposobem zapobiegania grypie. Nie oznacza to jednak, że inne środki nie są ważne. Wykazano, że unikanie osób chorych, staranne mycie rąk, regularny sen, redukowanie stresu i zdrowa dieta zmniejszają ryzyko zachorowania.

Warto pamiętać, że odporność na grypę nie następuje od razu po szczepieniu, a wymaga około 2 tygodni, dlatego zaleca się szczepienia przed okresem infekcyjnym.

Źródła:

https://szczepienia.pzh.gov.pl/komunikat-w-sprawie-wykonywania-szczepien-ochronnych-w-czasie-pandemii-covid-19/

https://pacjent.gov.pl/zaszczep-sie-na-zdrowie

https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/krztusiec/

https://szczepienia.pzh.gov.pl/wp-content/uploads/2020/06/info_6-powodow_koronawirus-2.png

http://opzg.pl/aktualnosci/covid-19-i-grypa-sporo-podobienstw-kilka-istotnych-roznic/152

Guidance on routine immunization services during COVID-19 pandemic in the WHO European Region. WHO 2020

A. Motyl, Szczepienia w czasie pandemii COVID-19, Terapia, 6/2020.

https://jamanetwork.com/journals/jamapediatrics/fullarticle/2755650

https://www.euro.who.int/en/health-topics/communicable-diseases/influenza/news/news/2020/5/20192020-influenza-season-repurposing-surveillance-systems-for-covid-19

https://www.cdc.gov/flu/prevent/keyfacts.htm

Hibberd P.L. Seasonal influenza vaccination in adults. UpToDate, Topic 7007 Version 139.0.

https://www.cdc.gov/flu/highrisk/index.htm

Raport grypowy, http://opzg.cn-panel.pl/resources/Raport%20grypowy_lipiec_16.07-22.07.pdf