Czerwone wino - czy czerwone wino jest dobre dla zdrowia?

Czerwone wino a  paradoks francuski

Paradoks francuski to ciekawe zjawisko niskiego występowania choroby wieńcowej serca w populacji francuskiej, mimo współwystępowania czynników ryzyka tj. wysokiej powszechności palenia papierosów oraz spożycia tłuszczów nasyconych i cholesterolu. Potencjalnej przyczyny tego zjawiska upatruje się w zamiłowaniu Francuzów do picia czerwonego wina.

Pierwszy raz wspomniano o paradoksie francuskim w latach 80-tych XX wieku. W badaniu epidemiologicznym zaobserwowano zdecydowanie niższą zapadalność i liczbę zgonów związanych z chorobą wieńcową we Francji niż w Wielkiej Brytanii.

Niestety na podstawie tej analizy można tylko dowieść współwystępowania dwóch czynników – wyższego spożycia czerwonego wina i niższej zapadalności na chorobę wieńcową, ale czy picie czerwonego wina zmniejsza ryzyko choroby wieńcowej (czyli czy jest faktyczną przyczyną zaobserwowanej różnicy między populacją francuską i brytyjską) pozostaje pytaniem.

Dodatkowym paradoksem jest wysokie spożycie przez Francuzów tłuszczów nasyconych, przy jednocześnie niskim występowaniu u nich choroby wieńcowej serca, gdy Światowa Organizacja Zdrowia i liczne towarzystwa kardiologiczne zalecają ograniczenie tego składnika w diecie.

Wino a inne alkohole

W przypadku choroby wieńcowej serca otrzymywano odmienny efekt zdrowotny dla wina, piwa i wódki, co tłumaczy się wysoką zawartością unikatowych związków w winie. Być może jest to zasługa flawonoidów, które mogą hamować proces utleniania cząsteczek LDL (tzw. „złego” cholesterolu) – procesu, który przyczynia się do rozwoju miażdżycy.

Korzystny wpływ odnotowano również dla etanolu, którego spożycie prowadziło do zmniejszenia agregacji płytek krwi – kolejnego czynnika stojącego u podstaw miażdżycy.

Wydaje się jednak, że większe znaczenie niż redukcja tylko jednego składnika diety uznawanego za potencjalnie niezdrowy ma cały wzorzec diety. Nie wykazano wpływu niższego spożycia i modyfikacji profilu tłuszczów w diecie na wybrane punkty końcowe w odniesieniu do choroby wieńcowej serca (m.in. śmiertelność, zapadalność).

Nieco lepiej wypadają dieta śródziemnomorska (m.in. bogata w owoce, warzywa, orzechy) w porównaniu z typową dietą zachodnią, co sugeruje, że może zamiast eliminować jeden składnik warto spojrzeć szerzej na swój sposób żywienia.

Wpływ czerwonego wina na chorobę wieńcową

Zapadalność na chorobę wieńcową różni się w zależności od szerokości geograficznej. Zaobserwowano niższą zapadalność na chorobę wieńcową w populacjach basenu Morza Śródziemnego.

W profilaktyce, nie powinno się ograniczać do klasycznych czynników ryzyka choroby. Warto spojrzeć szerzej i wziąć pod uwagę złożoność choroby wieńcowej serca.

Podejście bardziej kompleksowe, obejmujące picie wina, ale też podejście do jedzenia, może mieć większe znaczenie w profilaktyce choroby wieńcowej serca. Promocja profilaktyki opartej na modyfikacji stylu życia, obejmującej m.in. zdrową dietę, regularną aktywność fizyczną jest warte czasu i pracy.

Czym jest rezweratrol w czerwonym winie?

Rezweratrol znajduje się w skórce winogron i czerwonym winie, gdzie jego stężenie sięga 1,5-3 mg/l. Jest to substancja o właściwościach przeciwutleniających, zmniejszających agregację płytek krwi i przeciwzapalnych, która może również poprawiać funkcje śródbłonka. 

U pacjentów z cukrzycą typu 2 wykazano, że suplementacja rezweratrolem (w dawce ≥ 100 mg/d) wpływa korzystnie na stężenie glukozy na czczo i poprawia insulinowrazliwość tkanek (mierzoną wskaźnikiem HOMA-IR), ale jednocześnie nie wpływa na stężenie hemoglobiny glikowanej (meta-analiza odpowiednio 5 i 6 badań kontrolowanych z randomizacją).

Suplementy diety z rezweratrolem na ten moment nie są zalecane – aktualnie nie ustalono skutecznej i bezpiecznej dawki ani możliwych efektów ubocznych.

Jak czerwone wino wpływa na serce?

Wyższość jednych napojów alkoholów nad drugimi jest wciąż nierozstrzygnięta, ponieważ dane są niejednoznaczne. Istnieją dane wskazujące na wyższość piwa i wina w zapobieganiu incydentom wieńcowym, z lepszym efektem dla wina.

Pojawiły się też wyniki wskazujące na korzystny wpływ spożywania wszystkich napojów alkoholowych w zapobieganiu chorobie wieńcowej serca. U osób zdrowych alkohol obniża ryzyko choroby tętnic obwodowych. Natomiast nadużywanie alkoholu (przewlekłe jak i okazjonalne) zwiększa szanse na epizod migotania przedsionków, chociaż nie odnotowano takiego efektu dla umiarkowanego spożycia alkoholu.

Niska do umiarkowanej ilość alkoholu wydaje się chronić pacjentów z cukrzycą typu 2 przed rozwojem choroby wieńcowej i ryzykiem śmierci z powodów wieńcowych.

Warto zwrócić uwagę, że podobne składniki o potencjalnie prozdrowotnym działaniu jak flawonoidy (w tym rezweratrol) są zawarte nie tylko w czerwonym winie, ale i w podstawowym surowcu do jego produkcji – winogronach i soku z winogron. Ponadto sugeruje się, że wiele korzyści uzyskanych w badaniach opisujących wpływ wina na określony komponent zdrowotny może wynikać z innych elementów stylu życia – w tym aktywności fizycznej i diety obfitującej w warzywa i owoce (niżeli alkoholu).

Nie przeprowadzono jak dotąd badania potwierdzającego bezpośredni efekt spożycia wina lub innego alkoholu na ryzyko chorób serca i udaru.

Czym jest umiarkowane spożycie alkoholu?

Umiarkowane spożycie alkoholu to najczęściej 1 drink na dobę dla kobiet i 2 drinki na dobę dla mężczyzn. Wartość ta odnosi się do ilości alkoholu spożywanego codziennie, nie do średniej z kilku dni.

Ile alkoholu można pić?

Ile alkoholu w drinku?

Pojęcie „drinku” różni się, choć w przybliżeniu uznano, że jest to 10 g alkoholu etylowego dziennie (choć ta ilość może wahać się od 8 do 20 g).

Nadużywanie alkoholu

Spożywanie zbyt dużej ilości alkoholu może prowadzić do wystąpienia:

• alkoholizmu,
• wysokiego ciśnienia tętniczego krwi,
• otyłości,
• raka piersi,
• samobójstw,
• wypadków.

Nadmierne spożywanie alkoholu prowadzi do wzrostu ryzyka zgonu z powodu chorób sercowo-naczyniowych. Co więcej alkohol podnosi we krwi stężenie trójglicerydów (jednej z grupy tłuszczów) i wiąże się z dostarczaniem organizmowi stosunkowo sporej ilości kalorii (ok. 86 kcal na 100 ml wina czerwonego). Nadwyżka energii nad jej utratą i źle zbilansowana dieta mogą zwiększać ryzyko rozwoju otyłości i cukrzycy.

Kto nie powinien sięgać po alkohol?

• kobiety w ciąży i planujące ciążę,
• osoby z niektórymi jednostkami chorobowymi (omówione szerzej w dalszej części artykułu),
• osoby przyjmujące pewne leki, które wchodzą w interakcje z alkoholem (takiej informacji szukaj u swojego lekarza, w ulotce dołączonej do leku lub w Charakterystyce Produktu Leczniczego dostępnej online),
• alkoholicy lub osoby niekontrolujące ilości spożywanego alkoholu,
• kierowcy lub inne osoby, których praca lub czynność, którą wykonują wymaga zachowania koordynacji i czujności na prawidłowym poziomie.

Czy można łączyć alkohol z aspiryną?

Jednoczesne spożywanie alkoholu i przyjmowanie aspiryny wiąże się z ryzykiem dolegliwości żołądkowych, w tym krwawienia (u osób regularnie przyjmujących lek).

Alkohol w ciąży

Mimo wzrostu świadomości, wciąż ponad połowa kobiet na świecie przyznaje, ze piła alkohol w trakcie ciąży. Alkohol jest szkodliwy dla płodu na wszystkich etapach ciąży. Przykrą konsekwencję drobnej słabości przyszłej mamy może być urodzenie dziecka z zespołem FAS (ang. fatal alcohol spectrum) czyli alkoholowym zespołem płodowym.

Dziecko z FAS cechuje opóźniony rozwój intelektualny, fizyczny, behawioralny i poznawczy. Najbardziej rozpoznawalne cechy obejmują m.in.:

• nieprawidłowości w budowie twarzy dziecka,
• mały rozmiar głowy,
• niska masa ciała i długość (lub wzrost) dziecka,
• zaburzenia koordynacji,
• nadpobudliwość behawioralna,
• trudności z zapamiętywaniem i koncentracją,
• problemy w szkole,
• niski poziom intelektualny,
• opóźnienia mowy.

Dlaczego alkohol jest szkodliwy dla płodu?

Eliminacja alkoholu przez rozwijający się płód stanowi zaledwie 3-4%  do maksymalnie 83.5 % zdolności do eliminacji etanolu przez organizm matczyny. W konsekwencji, ekspozycja na alkohol w pierwszym trymestrze prowadzi do zaburzeń w budowie twarzy i mózgu dziecka, w drugim trymestrze zwiększa szansę na spontaniczne poronienia, a w ostatnim trymestrze wpływa na długość i masę ciała dziecka oraz rozwój mózgu.

Jest to tzw. efekt teratogenny alkoholu, który niestety prowadzi do nieodwracalnych zmian w obrębie ośrodkowego układu nerwowego.

Alkohol w trakcie karmienia piersią (laktacji)

Jeżeli nowo upieczona mama karmi piersią, może zmagać się z wątpliwościami na temat bezpieczeństwa alkoholu dla swojego maluszka. Alkohol nie pobudza produkcji mleka kobiecego, wręcz przeciwnie, może zmniejszyć ilość i smak produkowanego mleka.

W najbezpieczniejszym scenariuszu kobieta karmiąca piersią nie powinna spożywać alkoholu, niemniej dopuszcza się małe dawki np. jeden kieliszek wina dziennie.

Stężenie alkoholu w mleku kobiecym obniża się analogicznie jak we krwi matki, dlatego czas jest tutaj kluczowy. Powinno zadbać się, by możliwie zminimalizować ryzyko dla rozwijającego się dziecka.

Z drugiej strony picie alkoholu może także wpłynąć na zdolność opieki nad dzieckiem w sposób bezpieczny. Przewlekłe spożywanie alkoholu w trakcie karmienia piersią może zmniejszyć produkcję mleka kobiecego.

Alkohol a aktywność fizyczna

Opierając się na fizjologii, alkohol może mieć negatywny wpływ na pracę mięśni szkieletowych. Nadmierne spożycie alkoholu prowadzi do skurczy mięśni, bólu i zaburzenia orientacji ułożenia własnych części ciała. Przy czym dokładny wpływ picia napojów alkoholowych przez osób aktywne fizycznie wciąż wymaga badań.

Alkohol ma właściwości diuretyczne czyli nasila wydalanie moczu. Zaburzenie gospodarki wodno-elektrolitowej i wzrost odwodnienia prowadzi do zaburzenia mechanizmu termoregulacji – co prowadzi do obniżenia temperatury ciała. Spożywanie alkoholu zmniejsza tolerancję organizmu na zarówno wysokie, jak i niskie temperatury.

Alkohol obniża stężenie glukozy we krwi  (czyli prowadzi do hipoglikemii, tzw. niedocukrzenia). Spożycie nadmiernej ilości alkoholu zaburza wątrobową produkcję glukozy (proces glukoneogenezy) i wyrzut glukozy z wątroby, jednocześnie obniża się stopień magazynowania glikogenu mięśniowego (jedno z podstawowych źródeł energii w trakcie wysiłku) – efekt zdecydowanie niepożądany przez osoby aktywne fizycznie.

Wydaje się, że spożycie alkoholu i związana z tym toksyczność osłabia możliwości wysiłkowe i regeneracyjne organizmu, jako że dostępność glukozy odgrywa ogromną rolę również w odbudowie białka mięśniowego podczas okresu regeneracyjnego.

Alkohol powoduje zaburzenia równowagi, czasu reakcji, pamięci i precyzji funkcji motorycznych, a także zaburzenia długości i jakości snu.

Dane z wyników badań, które miałyby wskazywać na niekorzystny efekt alkoholu na podejmowanie wysiłku fizycznego, są niejednoznaczne. Sugeruje się jednak, że brak wystarczających dowodów nie jest uzasadnieniem czy zezwoleniem na spożywanie alkoholu przed zawodami lub w ich trakcie.

Czy alkohol skraca życie?

Wpływ alkoholu na organizm zależy od: całkowitej objętości wypitego alkoholu i wzorca spożycia (picie regularne vs. okazjonalne).

Alkohol może zwiększać ryzyko wypadków, wystąpienia niektórych chorób i oddziaływać na przebieg choroby już występującej. Szacuje się, że 2,6% zgonów kobiet i 7,7% u mężczyzn było związane z piciem alkoholu.

Alkohol a nowotwory

Picie alkoholu może być związane ze wzrostem ryzyka raka, gdzie u osób o szczególnie wysokim spożyciu to ryzyko jest najwyższe. U kobiet odnotowano wyższe ryzyko raka piersi, okrężnicy, jamy ustnej, przełyku, wątroby i krtani, nawet przy zaledwie jednym drinku dziennie.

Alkohol a rak piersi

Spożycie alkoholu szczególnie nasila ryzyko wystąpienia raka piersi i dane naukowe są dość jednoznaczne. Wpływ ma nie tylko samo spożycie, ale efekt jest również zależy od dawki – im wyższe spożycie alkoholu, tym wyższe ryzyko.

Dlaczego? Alkohol może zwiększać stężenie krążących estrogenu i progesteronu (żeńskich hormonów płciowych), nasilać podatność komórek gruczołowych piersi na proces nowotworzenia, potęgować uszkodzenia DNA i zwiększać inwazyjność komórek raka piersi.  

Alkohol podczas hormonalnej terapii zastępczej

Przy stosowaniu hormonalnej terapii zastępczej jednoczesne picie alkoholu może dodatkowo potęgować ryzyko raka piersi (1,3 – krotnie wyższe ryzyko niż u kobiet stosujących HTZ, ale nie pijących alkoholu).

Niektóre badania epidemiologiczne sugerują, że można odnieść korzyść z suplementacji kwasu foliowego w przypadku jednoczesnego picia alkoholu (np. kobiet spożywających codziennie suplement multiwitaminowy zawierający kwas foliowy), które mogą łagodzić niekorzystny efekt pronowotworowy alkoholu.

Alkohol a rak przewodu pokarmowego

Okazuje się, że istnieje zależność między piciem alkoholu a wzrostem śmiertelności z powodu raka jamy ustnej, gardła, krtani, przełyku i wątroby. Przy czym w przypadku przełyku ryzyko zależy od typu nowotworu – w przypadku płaskonabłonkowego zaobserwowano związek ze spożyciem napojów alkoholowych, natomiast nie w przypadku gruczolakoraka przełyku.

W odniesieniu do wpływu alkoholu na występowanie raka okrężnicy, raka płuc i trzustki wyniki są niejednoznaczne.

Alkohol a rak wątroby

Istnieje związek między piciem alkoholu a wzrostem ryzyka raka wątroby, co może być częściowo związane z marskością wątroby wywoływanej alkoholem. Marskość wątroby jest głównym czynnikiem ryzyka raka wątroby. Podobne wnioski sformułowano dla chorych na zapalenie wątroby typu B lub C.

Alkohol a nowotwory głowy i szyi

Jednoczesne palenie tytoniu i picie alkoholu zwiększa szansę na wystąpienie nowotworu głowy i szyi bardziej niżeli każdy z tych czynników osobno.

Alkohol a choroby wątroby

Nie stwierdzono wpływu umiarkowanego spożycia alkoholu na wzrost ryzyka chorób wątroby. Natomiast taki związek pojawia się u alkoholików, u których ryzyko zgonu z powodu marskości wątroby jest istotnie wyższe.

Alkohol a WZW C

Zakażenie wirusem zapalenia wątroby typu C występuje relatywnie częściej u alkoholików. Przewlekłe zapalenie wątroby typu C i alkohol współdziałają, dlatego ryzyko rozwoju marskości wątroby i raka wątrobowokomórkowego rośnie przy współwystępowaniu obu tych czynników w porównaniu z każdym z nich osobno.

U pacjentów z przewlekłym zapaleniem wątroby typu C zaleca się całkowitą rezygnację z napojów alkoholowych (zwłaszcza w trakcie leczenia). Dlaczego? Alkohol zwiększa replikację wirusa, osłabia odpowiedź komórkową i zwiększa stres oksydacyjny.

Nadużywanie napojów alkoholowych u pacjentów z WZW C potęguję proces włóknienia wątroby, zwiększa ryzyko rozwoju marskości wątroby i raka wątrobowokomórkowego. Tym samym podwyższa ryzyko zgonu.

Alkohol a kamica żółciowa

Pacjentom z marskością wątroby, często towarzyszy kamica żółciowa. Choć u zdrowych kobiet umiarkowane spożycie alkoholu obniżało szanse na rozwój postaci objawowej kamicy żółciowej.

Alkohol a choroby trzustki

Ostre zapalenie trzustki jest aż w 80% przypadków związane z nadmiernym spożyciem alkoholu lub jest konsekwencją kamicy żółciowej. Jeszcze gorzej statystyki wyglądają dla przewlekłego zapalenia trzustki, gdzie aż 80% przypadków jest związane ściśle z nadużywaniem alkoholu. Jednocześnie oszacowano, że 5-10% alkoholików choruje na przewlekłe zapalenie trzustki.

Alkohol a choroby nerek

Na ten moment nie stwierdzono związku pomiędzy spożywaniem alkoholu a występowaniem chorób nerek.

Alkohol a osteoporoza

Związek między umiarkowanym piciem alkoholu a ryzykiem zmniejszenia gęstości kości i wzrostu ryzyka złamań i upadków na tle osteoporozy jest niejednoznaczny. Może zwiększać gęstość kostną (spowodowaną zwiększonym stężeniem krążącego we krwi hormonu płciowego – estrogenu), ale jednocześnie odnotowano wyższe ryzyko złamań (co może być jednak związane z innym działaniem alkoholu).

Wykazano, że nadużywanie alkoholu zwiększa ryzyko złamań biodra (typowego złamania osteoporotycznego).

Alkohol a cukrzyca

Wykazano, ze umiarkowane spożycie alkoholu może zmniejszać ryzyko wystąpienia cukrzycy (podsumowanie 15 badań obserwacyjnych (meta-analiza), w tym u kobiet w okresie pomenopauzalnym w ilości 30 g alkoholu etylowego dziennie (około 2 drinki) (kontrolowane badanie z randomizacją).

U osób zdrowych spożycie alkoholu obniżało stężenia hemoglobiny gilkowanej i stężenia insuliny na czczo w porównaniu z grupą kontrolną (podsumowanie 14 badań kontrolowanych z randomizacją (meta-analiza)).

Alkohol a leczenie cukrzycy

Polskie Towarzystwo Diabetologiczne nie zaleca picia alkoholu przez pacjentów z cukrzycą. Ustalone dopuszczalne dzienne dawki  związane z tym, że alkohol utrudnia uwalnianie glukozy z wątroby i zwiększa szanse na niedocukrzenie (hipoglikemię). Prowadzi do spadku stężenia glukozy we krwi.

Eliminacja alkoholu dotyczy zwłaszcza pacjentów z współwystępującą neuropatią i zapaleniem trzustki, które zostały odnotowane w historii choroby pacjenta oraz hipetrigliycerydemią (podwyższone stężenie trójglicerydów (TG)) – aż do absolutnego zakazu u osób z postacią ciężką.

Picie alkoholu może pogorszyć stan pacjentów z neuropatią cukrzycową,  dlatego zalecana się bezwzględną eliminację. U pacjentów z cukrzyca alkohol powinien kojarzyć się z ryzykiem spadku glukozy i niedocukrzenia. W skromnym badaniu zaobserwowano wystąpienie opóźnionej hipoglikemii po wieczornym spożyciu alkoholu.

Poważną konsekwencją niedocukrzenia może być rozwój kwasicy ketonowej. W przypadku pacjentów z cukrzycą podejmujących wysiłek fizyczny spożycie alkoholu może dodatkowo nasilić spadek glukozy we krwi (spowodować niedocukrzenie).

Alkohol a demencja

Nie potwierdzono związku między spożyciem alkoholu a ryzykiem demencji.

Wypadki drogowe pod wpływem alkoholu

Na świecie aż 27% wypadków drogowych jest związanych z nadużywaniem alkoholu. W USA każdego dnia 29 osób ginie z powodu wypadków drogowych spowodowanych przez nietrzeźwego kierowcę.

W Polsce, w 2017 roku, stwierdzono 55170 przypadków prowadzenia pojazdów w stanie nietrzeźwości. Nietrzeźwi są również sprawcami zabójstw, gwałtów, bójek lub pobicia i kradzieży.

Warto pamiętać, że obecność alkoholu we krwi kierowcy zależnie od stężenia jest wykroczeniem (art. 87 Kodeksu Wykroczeń) lub przestępstwem (art. 178 a Kodeksu Karnego) i wiąże się z określona karą. W zakresie 0,1-0,25 mg alkoholu w 1 dm³ wydychanego powietrza lub 0,2-0,5% zawartości alkoholu we krwi uznano za stan po spożyciu i jako wykroczenie. Przekroczenie tych wartości kwalifikowane jest jako stan nietrzeźwości i rozpatrywane jako przestępstwo.

Alkohol a przemoc

Alkohol jest jednym z głównych czynników sprzyjających występowaniu przemocy domowej. Szacuje się, że nawet w 2/3 odnotowanych przypadków było w to zamieszane spożycie alkoholu. Ponadto 1/4 gwałtów jest związana ze spożyciem napojów alkoholowych przez sprawcę.

Źródła:

Alcohol, athletic performance and recovery Vella LD, Cameron-Smith D.; Nutrients. 2010;2(8):781-9

The French Paradox: lessons for other countries Ferrieres J.; Heart 2004; 90: 107-111

Wytyczne ESC dotyczące prewencji chorób układu sercowo-naczyniowego w praktyce klinicznej w 2016 roku Kardiologia Polska 2016; 74(9): 821-936

Overview of the risks and benefits of alcohol consumption Mukamal KJ.; UpToDate, Topic 2781 Version 43.0

W celu uzyskania pełnej listy referencji prośba o kontakt z redakcją.

Dowiedz się więcej:

Czerwone wino, procyjanidy, resweratrol i długowieczność

https://www.podyplomie.pl/publish/system/articles/pdfarticles/000/009/214/original/95-98.pdf

Flawonoidy w profilaktyce i terapii

http://ptfarm.pl/pub/File/FP/5_2009/11%20%20flawonoidy.pdf

Płodowy Zespół Alkoholowy - aspekty psychospołeczne

https://ateneum.edu.pl/assets/Uploads/Segregator1nowy-familio-4-druk25.pdf#page=31