Cytomegalia – objawy, leczenie, powikłania

Choroby wywołane przez cytomegalowirus noszą nazwę cytomegalii. Wirus ten jest najczęstszym winowajcą wad wrodzonych, nabytych w okresie okołoporodowym i u płodów. U osób z prawidłowo funkcjonującym układem odpornościowym zachorowanie jest bezobjawowe lub ma łagodny przebieg. Są też grupy, dla których zakażenie może mieć poważne konsekwencje nie tylko dla zdrowia, ale i życia.
Cytomegalia co to jest?

Informacje ogólne o cytomegalii

Przeciwciała potwierdzające kontakt z wirusem CMV są obecne u prawie 90 proc. Polek w wieku rozrodczym. Osoba chora oraz nosiciel wydalają wirusy cytomegalii wraz ze łzami, moczem, śliną, nasieniem i wydzieliną dróg rodnych kobiet. Ponadto jest on również obecny w mleku kobiecym, krwi, kale i przeszczepianych narządach. Wirusa wywoła też przetaczanie krwi i preparatów krwiopochodnych.

Niespełna 99 proc. zdrowych osób, bez żadnych schorzeń układu immunologicznego, przechodzi zakażenie cytomegalowirusem bezobjawowo lub zachorowanie przybiera bardzo łagodny przebieg. W sytuacji, gdy kobieta będąca w ciąży ma w swoim organizmie wirusy, może dojść do wrodzonego zakażenia płodu. Ryzyko wrodzonej cytomegalii wynosi 50 proc., gdy matka podczas ciąży miała kontakt z wirusem po raz pierwszy w życiu. Natomiast, gdy dochodzi u niej do ponownego uaktywnienia się CMV, ryzyko infekcji u płodu sięga ok. 1 proc.

Cytomegalia w ciąży

Następstwa zakażenia w czasie życia płodowego manifestują się na różnych etapach życia dziecka. 5 – 10 proc. noworodków ma wady wrodzone, które są obciążone wysokim ryzykiem zgonu. Kolejne 5 – 10 proc. dotyczy ujawnienia się objawów zakażenia wewnątrzmacicznego u dzieci w wieku szkolnym. Do infekcji może również dojść, gdy niemowlę lub noworodek ma kontakt ze śliną matki i/lub jest karmiony piersią. Wirusy wraz z mlekiem wydzielane są do około roku u 30 proc. bezobjawowo zainfekowanych matek. Infekcje dzieci spowodowane naturalnym karmieniem zazwyczaj mają bezobjawowy przebieg. U 70 proc. dzieci do 3 roku życia, uczęszczających do żłobków i przedszkoli, wykrywa się przeciwciała IgG, które wskazują na to, że dziecko przebyło bezobjawowe zakażenie.

W sytuacji, gdy do zakażenia CMV dochodzi podczas karmienia piersią, okres od zakażenia do wystąpienia objawów jest nieznany. U biorców przeszczepów od zakażonych dawców czas ten waha się pomiędzy jednym a czterema miesiącami. Natomiast czas potrzebny do rozwoju pierwszych symptomów choroby u osób, które wymagały przetoczenia krwi wynosi pomiędzy trzema a dwunastoma tygodniami.

Objawy cytomegalii

Nabyte infekcje CMV najczęściej mają przebieg łagodny lub bez objawów klinicznych, jednak w specyficznych grupach choroba może dawać różne symptomy i powodować wiele chorób, m.in.:

  • Mononukleoza cytomegalowirusowa:
    Najczęstsza postać zakażenia wirusem cytomegalii. Objawy zachorowania mogą w pierwszej chwili przypominać mononukleozę zakaźną. Zazwyczaj charakteryzuje się hepatomegalią, czyli powiększeniem wątroby i limfadenopatią, czyli powiększeniem węzłów chłonnych. Do objawów również zaliczymy długotrwałą gorączkę, bóle głowy, mięśnistawów oraz gorsze samopoczucie i osłabienie. Rzadko dochodzi do powiększenia śledziony, zapalenia gardła i występowania nalotu na migdałkach.
  • Wirusowe zapalenie wątroby:
    Symptomem będzie żółtaczka, która zwykle występuje wśród osób dorosłych, a także brak apetytu, dyskomfort w nadbrzuszu i osłabienie.
  • Choroba poprzetoczeniowa:
    Inaczej nazywana cytomegalią potransfuzyjną – objawy to zespół mononukleozopodobny, śródmiąższowe zapalenie płuc i gorączka utrzymująca się przez długi czas.

U osób o znacznie obniżonej odporności dochodzi do rozwoju:

  • zapalenia mózgu,
  • śródmiąższowego zapalenia płuc,
  • zapalenia siatkówki i naczyniówki,
  • zapalenia trzustki i/lub śluzówki przewodu pokarmowego oraz do
  • stanu zapalnego nadnerczy.

W przypadku zakażeń CMV w czasie życia płodowego możliwe są następujące stany:

  • zakażenie płodu, posocznica o etiologii bakteryjnej,
  • zakażenie łożyska, ale bez zakażenia płodu,
  • poronienie.

Objawy wrodzonej cytomegalii pojawiają się u około 10 proc. nowo narodzonych dzieci. W przypadku bardzo ciężkiego przebiegu, cytomegalia może spowodować zgon. U noworodków dotkniętych wrodzoną postacią choroby mogą wystąpić:

  • zapalenie mózgu,
  • drgawki,
  • zapalenie naczyniówki i siatkówki,
  • niedowłady spastyczne wywołane uszkodzeniem ośrodkowego układu nerwowego,
  • wodogłowie i małogłowie,
  • uszkodzenie układu nerwowego,
  • oczopląs,
  • zaćma,
  • zanik nerwu wzrokowego,
  • niedosłuch lub głuchota,
  • niedokrwistość,
  • małopłytkowość,
  • skaza krwotoczna,
  • wysypki,
  • żółtaczka,
  • powiększenie i zapalenia śledziony i/lub wątroby,
  • owrzodzenie przewodu pokarmowego.

Zdarza się również tak, że mimo zakażenia wewnątrzmacicznego dziecko w trakcie kilku pierwszych tygodni swojego życia nie wykazuje objawów wrodzonej choroby. U takich pacjentów ryzyko zaburzeń w rozwoju psychoruchowym i głuchoty jest bardzo duże.

Sprawdź listę internistów w swoim mieście: Warszawa, Kraków, Katowice, Gdańsk, Wrocław.

Przyczyny cytomegalii

Cytomegalia jest wywoływana przez wirus cytomegalii (ang. Cytomegalovirus). Wirus ten należy do grupy ludzkich herpeswirusów. Inne jego nazwy to HHV–5 oraz CMV. Wirus występuje na całym świecie, a jego rezerwuarem i źródłem zakażenia jest człowiek. W przypadku cytomegalii pora roku, grupa etniczna oraz rasa nie mają wpływu na wystąpienie zachorowania.

CMV przenika do śródbłonka krwinek białych (leukocytów) i fibroblastów. Gdy już dojdzie do infekcji to białka wirusa determinują wytwarzanie swoistych przeciwciał w klasach IgM i IgG. Immunoglobuliny te wytwarzane są i w zakażeniu pierwotnym i podczas reaktywacji wirusa. Przebycie pierwotnej infekcji CMV nie daje trwałej odporności. Po pierwszym zakażeniu człowieka CMV przechodzi w stan uśpienia i może ponownie zaatakować organizm, jeśli ten będzie osłabiony. Czynnikami ułatwiającymi zakażenie jest niski poziom warunków higienicznych oraz przebywanie w miejscach o dużym zagęszczeniu ludzi.

Rozpoznanie cytomegalii

Objawy i stany występujące w zakażeniu wirusem cytomegalii są dla niej niespecyficzne i pojawiają się w przebiegu wielu innych chorób, zatem często nie wystarczą, aby postawić trafną diagnozę.

Konieczne jest wykonanie badań mających na celu wykrycie przeciwciał i/lub izolację wirusa bądź też jego składowych. Jeśli do zakażenia doszło u dziecka, to ocena pod kątem zaburzeń rozwoju oraz upośledzeń różnych narządów i układów staje się niezbędna. Często potrzebne są badania oceniające funkcjonowanie trzustki, wątroby, nerek, szpiku kostnego, a także badania obrazujące stan ośrodkowego układu nerwowego.

Gdy u pacjenta stwierdza się objawy kliniczne sugerujące zakażenie CMV, to należy oznaczyć poziom przeciwciał w klasach IgM i IgG. Umożliwia to odróżnienie pierwszego w życiu kontaktu z wirusem cytomegalii od infekcji spowodowanej jego reaktywacją. Po 2–3 tygodniach od pierwszego badania wykonuje się je powtórnie.

  • Dodatni wynik dla IgM oraz czterokrotny wzrost stężenia p/ciał IgG, w porównaniu z poprzednią próbką, sugeruje infekcję pierwotną lub reaktywację wirusa.
  • Ujemne przeciwciała, zarówno w klasie IgM jak i IgG świadczą o tym, że pacjent nigdy nie miał styczności z wirusem i jest podatny na pierwotne zakażenie. W tej sytuacji możliwe jest, że inna przyczyna niż CMV wywołała objawy lub organizm po prostu nie wytwarza odpowiedniej ilości przeciwciał.
  • Ujemny wynik IgM oraz dodatni dla IgG mówi o tym, że osoba przebyła zakażenie, a wirus jest w uśpieniu.
  • Dodatnie IgM a ujemne IgG mogą sugerować obecne lub niedawne zakażenie, ponowną ekspozycję na CMV lub wybudzenie wirusa z uśpienia. W tym przypadku należy wziąć pod uwagę, że te wyniki nie dają stuprocentowej pewności rozpoznania pierwszego zakażenia.

Badanie przeciwciał IgM może być także wykonane w celu wstępnego potwierdzenia wrodzonej cytomegalii.

Aby mieć pewność co do diagnozy należy wykonać badanie materiału genetycznego.

Do badania takiego pobierana jest próbka z rożnych materiałów - krwi, płynów ustrojowych czy wycinki tkanek.

Bardzo skuteczną metodą jest zastosowanie technik molekularnych.

Służą do wykrycia DNA wirusa cytomegalii. Badanie to jest ilościowe lub jakościowe. W wyniku badania ilościowego określona jest liczba wirusów. W ocenie jakościowej stwierdza się obecność wirusa w próbce lub jej brak. Badanie ilościowe bardzo często wykonywane jest u osób z upośledzoną odpornością, by lekarz mógł ocenić odpowiedź organizmu na leczenie.

W każdym przypadku podejrzenia choroby o rodzaju i czasie wdrożenia dodatkowej diagnostyki decyduje lekarz. Specjalista podejmuje decyzję o ścieżce diagnostycznej m.in. na podstawie wywiadu medycznego z pacjentem oraz wyników badania lekarskiego.

Leczenie cytomegalii

Jeśli objawowe zakażenie wystąpi u osoby ogólnie zdrowej, to symptomy ustąpią samoistnie, a leczenie zazwyczaj nie będzie potrzebne. Zdrowy organizm sam jest w stanie poradzić sobie z infekcją.

Mononukleozę cytomegalowirusową leczy się skupiając się na łagodzeniu objawów - lekami przeciwgorączkowymi i lekkostrawną dietą.

W sytuacji, gdy lekarz ma do czynienia z dzieckiem, u którego zdiagnozowano wrodzoną cytomegalię lub osobą, która ma osłabiony układ odpornościowy, stosuje się specjalne leki. Najpowszechniej zlecany jest gancyklowir, który hamuje namnażanie wirusa. Lek ten wymaga podania dożylnego 2 razy dziennie przez okres 14 – 21 dni. Leczenie wymaga pobytu w szpitalu. Gdy zajęty jest narząd wzroku można gancyklowir podać bezpośrednio do ciałka szklistego oka (substancja o galaretowatej konsystencji chroniąca siatkówkę, wypełniająca tylną część gałki ocznej oraz nadająca jej kształt). 

Całkowite wyleczenie infekcji spowodowanej wirusem cytomegalii jest niemożliwe, ponieważ wirus po ustaniu fazy ostrej przechodzi w stan uśpienia i ma zdolność do reaktywacji.

Rokowania i powikłania zakażenia cytomegalią

Rokowania nie są najlepsze u dzieci z wrodzoną cytomegalią, bowiem istnieje ryzyko poronienia, ostrej cytomegalii zajmującej wiele narządów naraz, znacznego inwalidztwa i dość często śmierci noworodka. Do grupy o pesymistycznych rokowaniach należą także osoby zakażone HIV i chore na AIDS, biorcy przeszczepów i osoby leczone immunosupresantami oraz z obniżoną odpornością, wcześniaki oraz osoby z wieloma ciężkimi chorobami współistniejącymi.

U pozostałych grup, niewymienionych wyżej, prognozy są optymistyczne zarówno w przypadku objawowej jak i bezobjawowej cytomegalii.

Zapobieganie zakażeniom cytomegalowirusem

Aktualnie nie ma na rynku szczepionki przeciwko infekcjom CMV, jednak trwają badania kliniczne nad jej opracowaniem.

Biorąc zatem pod uwagę rozpowszechnienie wirusa i drogi jego szerzenia możliwości profilaktyczne są dość ograniczone.
W obecnej chwili najlepszą metodą na dalsze nierozprzestrzenianie wirusa i unikanie zakażenia jest podążanie za wskazanymi poniżej zaleceniami:

  • Jeśli planujesz zajść w ciąże lub właśnie się o niej dowiedziałaś, wykonaj badania serologiczne w kierunku cytomegalii. Ważne jest byś Ty i Twoi lekarze wiedzieli czy przebyłaś cytomegalię czy też nie.
  • Przestrzegaj wraz z całą rodziną zasad higieny.
  • Jeśli wykryto u Ciebie „świeżą” infekcję CMV rozważ wraz z lekarzem i położną karmienie pokarmem sztucznym.
  • Dokładnie myj ręce po karmieniu oraz kąpaniu dziecka, zmianie pieluszek i kontakcie z brudną bielizną, wycieraniu śliny i wydzielin z nosa, po kontakcie z zabawkami, smoczkami i innymi przedmiotami osobistego użytku dzieci lub dorosłych.
  • Jeśli pracujesz w żłobku, przedszkolu lub nauczaniu wczesnoszkolnym również powinnaś często myć ręce i zachować ostrożność w czasie kontaktu z wydzielinami dzieci, którymi się opiekujesz.
  • Nie używaj z chorym wspólnych sztućców, talerzy, szklanek, ręczników, gąbek szczoteczek do zębów.
  • Nie śpij z chorym dzieckiem w jednym łóżku.
  • Nie całuj dziecka / dorosłego chorego w usta bądź ich okolice.
  • Ogranicz kontakt seksualny ze swoim partnerem/ką, jeśli właśnie przechodzi objawową infekcję CMV.
  • Unikaj przypadkowych, niezabezpieczonych kontaktów seksualnych.
  • Gdy u Ciebie lub u Twojego dziecka zostało postawione rozpoznanie cytomegalii bądź pod kontrolą lekarzy specjalistów oraz regularnie badaj wzrok i słuch.
  • Stosuj aparat słuchowy, okulary i inne zalecone przez lekarza wyroby medyczne, jeśli doszło do uszkodzenia wzroku lub słuchu.

Przeczytaj także na temat badania w ciązy w kierunku toksoplazmozy.

Źródła:

Prezentowanych informacji o charakterze medycznym nie należy traktować jako wytycznych postępowania medycznego w stosunku do każdego pacjenta. O postępowaniu medycznym, w tym o zakresie i częstotliwości badań diagnostycznych i/lub procedur terapeutycznych decyduje lekarz indywidualnie, zgodnie ze wskazaniami medycznymi, które ustala po zapoznaniu się ze stanem pacjenta. Lekarz podejmuje decyzję w porozumieniu z pacjentem. W przypadku chęci realizacji badań nieobjętych wskazaniami lekarskimi, pacjent ma możliwość ich odpłatnego wykonania. Należy potwierdzić przy zakupie badania szczegóły do jego przygotowania.
Data dodania 16.02.2018
Data ostatniej aktualizacji 07.02.2024