Cukrzyca – epidemia XXI wieku

Wszystkie komórki naszego organizmu potrzebują do życia cukru, zwanego glukozą. Glukoza wnika z krwi do komórek z pomocą insuliny, hormonu produkowanego przez trzustkę. Glukoza w komórkach naszego ciała zostaje zmetabolizowana, dzięki czemu komórki uzyskują energię. Jeśli w organizmie brakuje insuliny lub jeśli dochodzi do uszkodzenia komórek, w wyniku którego insulina traci zdolność przenoszenia glukozy do ich wnętrza, poziom cukru we krwi wzrasta – dochodzi do rozwoju choroby, zwanej cukrzycą. Cukier, znajdujący się w nadmiarze we krwi, jest bardzo szkodliwy – uszkadza naczynia krwionośne, sprzyja odwodnieniu, a komórki pozbawione swojego głównego paliwa – glukozy – nie mogą prawidłowo funkcjonować.

Przyczyny i rodzaje cukrzycy

Prawidłowy poziom glukozy we krwi, oznaczony na czczo, zawiera się w granicach 70–99 mg/dl. Cukrzycę rozpoznaje się, jeśli poziom glukozy we krwi pobranej na czczo wynosi co najmniej 126 mg/dl w co najmniej dwóch pomiarach.

Cukrzyca typu 1

Wyróżnia się dwa główne typy cukrzycy. W cukrzycy typu 1, u osób z predyspozycją genetyczną, czynniki środowiskowe (na przykład niektóre czynniki związane z okresem ciążowym/okołoporodowym czy też pewne wirusy) powodują zniszczenie komórek trzustki, produkujących insulinę.

Cukrzyca typu 2

U osób z cukrzycą typu 2 trzustka produkuje za mało insuliny, ponadto komórki organizmu stają się niewrażliwe na insulinę i glukoza nie może już do nich wnikać. Za najważniejsze czynniki ryzyka rozwoju cukrzycy typu 2 uznaje się skutki naszego obecnego stylu życia – nadmierną masę ciała i zbyt małą aktywność fizyczną, pewną rolę odgrywa również podatność genetyczna. Częstość występowania cukrzycy typu 2 zwiększa się wraz ze wzrostem stopnia otyłości.

Dowiedz się, czym się różnią cukrzyca typu 1 i 2 >>

Przyczyny cukrzycy

Dużo rzadsze przyczyny cukrzycy to niektóre defekty genetyczne, uszkodzenie trzustki (na przykład w wyniku chorób, takich jak: mukowiscydoza, przewlekły proces zapalny trzustki czy kamica żółciowa), zaburzenia hormonalne, czy też przyjmowanie niektórych leków. Ponadto występuje jeszcze tak zwana cukrzyca ciążowa, przypominająca cukrzycę typu II, ale pojawiająca się u kobiet w ciąży i w większości przypadków ustępująca po urodzeniu dziecka.

Objawy cukrzycy

Objawy cukrzycy typu 1

• intensywne pragnienie,
• zmęczenie,
• częste oddawanie moczu,
• utrata masy ciała,
• zamazane widzenie.
• w ekstremalnych przypadkach mogą wystąpić nudności, wymioty, ból brzucha czy też nieprawidłowy oddech.

Objawy cukrzycy typu 2

Cukrzyca typu 2 jest bardzo podstępną chorobą, ponieważ przez długi czas nie daje żadnych objawów. Dopiero, gdy ilość produkowanej insuliny znacznie spadnie i poziom cukru we krwi znacznie wzrośnie, może wystąpić:

• zwiększone pragnienie,
• wzrost ilości oddawanego moczu,
• nieostre widzenie.

Dlatego warto wykonać testy, pomagające wytypować osoby z grupy ryzyka – takie, które nie mają jeszcze cukrzycy, ale ich organizm nie produkuje już wystarczającej ilości insuliny lub ich tkanki nie są już na insulinę wystarczająco wrażliwe. Do testów tych zaliczamy: oznaczenie poziomu glukozy na czczo (wartość nieprawidłowa, ale nieświadcząca jeszcze o cukrzycy zawiera się w przedziale 100–125 mg/dl), doustny test tolerancji glukozy (nieprawidłowa wartość po 2 godzinach to 140–199 mg/dl), podwyższone stężenie hemoglobiny glikowanej HbA1C (alarmujące są wartości powyżej 5,7%).

Jak zapobiec rozwojowi cukrzycy

Na to, czy zachorujemy na cukrzycę typu II, w 50–70% mamy wpływ sami. Reszta zależy od uwarunkowań genetycznych i innych, niezidentyfikowanych jeszcze czynników. Większości zachorowań na cukrzycę można by uniknąć, zmieniając styl życia. Badania naukowe dowiodły, że najważniejsza jest redukcja masy ciała u osób z nadwagą, regularna aktywność fizyczna (co najmniej 30 minut na dobę – wystarczy spacer, taniec, praca w ogródku) oraz prawidłowe odżywianie. Zalecana jest dieta bogata w niskotłuszczowe produkty mleczne, powinno się ograniczyć ilość spożywanego mięsa, słodyczy, przetworzonych zbóż, unikać słodkich napojów typu soki, oranżady. Pomocne może być również rzucenie palenia – aktualnie można to skutecznie zrobić z pomocą lekarską, gdyż są dostępne specjalne leki pomagające w walce z tym nałogiem. Niestety, mimo różnych prób, nadal brakuje skutecznej strategii zapobiegania cukrzycy typu 1.

Styl życia kontra cukrzyca

Nawyki dotyczące stylu życia kształtowane są już od wczesnego dzieciństwa. Rodzice często nie mają wystarczającej wiedzy, aby przekazać dzieciom wartościowe wzorce, mogące zmniejszyć ryzyko rozwoju chorób cywilizacyjnych, dotyczące np.: właściwego odżywiania się czy uprawiania sportu. Natomiast wczesne uświadomienie dzieciom ryzyka zdrowotnego i poprawa zachowań prozdrowotnych mogą zapobiec epidemii chorób cywilizacyjnych. Profilaktyka jest lepsza od leczenia już rozwiniętej choroby.

Aktualnie realizowany przez Fundację Medicover Ogólnopolski Program Profilaktyki Cukrzycy i Chorób Cywilizacyjnych PoZdro, poprzez edukację w szkole, może pomóc wyjaśnić nastolatkom, jakich błędów należy się wystrzegać, aby nie dopuścić do rozwoju cukrzycy i innych chorób cywilizacyjnych. Kompleksowy plan prozdrowotny, realizowany przez 2 lata przez lekarza, dietetyka, specjalistę aktywności fizycznej i psychologa, ma pomóc wykryć indywidualne nieprawidłowości w zakresie stylu życia i podpowiedzieć, w jaki sposób można polepszyć kondycję, zmniejszyć masę ciała i poprawić stan zdrowia. Objęcie programem dzieci w wieku 12–13 lat, wraz z ich rodzinami, pomoże wyplenić nieprawidłowe wyniki żywieniowe i dotyczące stylu życia, i zapobiec nowym zachorowaniom na cukrzycę wśród obecnych nastolatków w przyszłości, a zarazem przyczyni się do poprawy zdrowia członków ich rodzin.

Leczenie i powikłania cukrzycy

Cukrzyca to choroba przewlekła, której na obecnym poziomie wiedzy medycznej nie da się wyleczyć. Jednak dzięki pewnym zachowaniom zdrowotnym możemy cukrzycę trzymać w ryzach i nie dopuścić do jej postępu i rozwoju groźnych komplikacji. Osoby chore powinny zdawać sobie sprawę, iż istnieje wiele sposobów na wspomożenie terapii. Czasem nawet pozornie niewielka zmiana stylu życia owocuje lepszym poziomem glukozy we krwi, co przekłada się na zmniejszenie tempa progresji choroby. Bardzo ważne jest właściwe odżywianie, unikanie alkoholu, regularny, umiarkowany wysiłek fizyczny. Pomóc może również rzucenie palenia oraz regularne przyjmowanie przepisanych leków. Aby wspomóc organizm w utrzymaniu prawidłowego poziomu glukozy we krwi, u osób chorujących na cukrzycę typu 1 konieczne są regularne wstrzyknięcia porcji insuliny. U pacjentów z cukrzycą typu 2, gdy produkcja własnej insuliny jest jeszcze zachowana, pomóc mogą leki stymulujące trzustkę do produkcji większej ilości insuliny lub też uwrażliwiające komórki ciała na insulinę.

Stosowanie się do zaleceń lekarskich, trzymanie diety, zażywanie leków lub wstrzyknięcia insuliny wydają się bardzo nieprzyjemnymi sposobami na okiełznanie cukrzycy. Jest to jednak bardzo ważne, bowiem z upływem czasu u chorych na cukrzycę, zwłaszcza źle leczoną lub nieleczoną, mogą pojawić się groźne komplikacje. Cukier, krążący w nadmiarze we krwi, uszkadza ścianki naczyń krwionośnych w całym organizmie, w efekcie powodując uszkodzenie wielu ważnych dla życia i zdrowia narządów.

Powikłania cukrzycy

Jedną z komplikacji cukrzycy jest szybszy rozwój choroby naczyń wieńcowych, czego efektem może być zawał serca. Choroba naczyń mózgowych może doprowadzić do udaru mózgu, natomiast uszkodzenie naczyń w oku – do powikłania zwanego retinopatią, którego konsekwencją może być upośledzenie wzroku, a w najgorszych przypadkach ślepota. Uszkodzenie nerek może doprowadzić do ich niewydolności i konieczności dializ, zaś uszkodzenie nerwów do bólu lub osłabienia czucia w obrębie dłoni i stóp, co z kolei zwiększa ryzyko rozwoju owrzodzeń. Źle gojące się owrzodzenia mogą skutkować koniecznością amputacji palców czy nawet całych kończyn.

Przed chorobami cywilizacyjnymi możemy się uchronić. Najlepiej w tej walce pomóc samemu sobie, prowadząc zdrowy tryb życia. Podstawowe wytyczne, jakich należy się trzymać, to: zdrowa dieta, codzienna porcja ruchu, systematyczne badania. Przestrzeganie tych zasad wymaga zbyt wiele wysiłku i dyscypliny? Zdecydowanie mniej, niż leczenie, kiedy na zwykłą profilaktykę jest już za późno. Warto więc zatroszczyć się o siebie i swoich najbliższych.

Komu grozi cukrzyca

Sprawdź, czy jesteś w grupie ryzyka zachorowania na cukrzycę typu 2

Wszystkie poniższe czynniki ryzyka zwiększają prawdopodobieństwo zachorowania na cukrzycę typu 2:

1. Nadwaga/otyłość – niebezpieczny jest zwłaszcza nadmiar tłuszczu na brzuchu. U osób z nadwagą dochodzi do upośledzenia funkcji trzustki oraz zmniejszenia wrażliwości tkanek na insulinę.
2. Mała aktywność fizyczna.
3. Członek rodziny chorujący na cukrzycę – prawdopodobnie w rodzinie występują geny podatności na cukrzycę.
4. Przebyta cukrzyca ciążowa.
5. Zwiększone ryzyko rozwoju cukrzycy mają również Azjaci, Latynosi, osoby rasy czarnej.
6. Stan przedcukrzycowy w poprzednich badaniach.
7. Nadciśnienie tętnicze.
8. U kobiet – zespół policystycznych jajników.
9. U kobiet – urodzenie dziecka o masie ciała powyżej 4 kg.
10. Zabezpieczenie lipidowe.

Przeczytaj także: 

Dieta cukrzycowa - czego unikać, jadłospis w cukrzycy typu 2