Borderline – zaburzenia osobowości z pogranicza (BPD). Najważniejsze informacje

Co to jest osobowość typu borderline?

Zaburzenia osobowości zwykle objawiają się jako negatywne nastawienie do świata, wycofanie czy nadmierna chęć kierowania innymi. Osoby takie są zwykle nieelastyczne, nie potrafią się dostosować do grupy, co powoduje problemy w funkcjonowaniu społecznym i zawodowym. Tego typu zaburzenia możemy określić ogólnie jako trwałe wzorce niefunkcjonalnego postępowania [1].

Cechą charakterystyczną borderline jest przede wszystkim chwiejność emocjonalna. Osoba chora bywa impulsywna, łatwo wpada w gniew. Co więcej ma tendencje do autoagresji, często odczuwa pustkę. Zwykle przywiązuje dużą wagę do związków z innymi.

Częstotliwość borderline

Borderline występuje u 1–2 proc. populacji ogólnej. Badacze różnią się w opiniach co do występowania. W części artykułów podaje się, że zaburzenie jest rozpoznawane częściej u kobiet niż u mężczyzn [3], w innych publikacjach zaś, że nie ma różnic dotyczących płci. Warto również zaznaczyć, że cechy osobowości z pogranicza rozpoznawane są często wśród młodych dorosłych [3].

Borderline jaki lekarz

Diagnozą zwykle zajmuje się psychiatra lub psycholog. Stawia ją na podstawie obserwacji pacjenta, wywiadu oraz po przeprowadzeniu odpowiednich testów.

Borderline test

Odpowiedz na następujące pytania, aby przekonać się, czy masz objawy borderline:

• Czy odczuwasz pustkę?
• Czy masz tendencję do autoagresji?
• Czy łatwo popadasz w złość?
• Czy Twoje związki można określić jako burzliwe?
• Czy podejmowałeś kiedyś próby samobójcze?

Jeżeli odpowiedziałeś TAK na przynajmniej 3 z 5 pytań, zalecamy konsultację z psychologiem, ponieważ mogą u ciebie występować objawy borderline.

Jak się objawia zaburzenie osobowości borderline

Borderline charakteryzuje się przede wszystkim niestabilnością nastroju. Osoby chore są impulsywne, silnie okazują gniew.

Zwykle pacjenci odczuwają pustkę, są znudzeni, mają problem z tożsamością, stabilnym obrazem siebie i właściwą oceną rzeczywistości [3].

Warto dodać, że w zaburzeniu borderline występuje również silne skupienie na bliskich związkach. Typowe dla osoby z borderline jest niezwykle silne pragnienie bardzo bliskiej, wyłącznej relacji z drugą osobą i jednoczesny lęk zarówno przed „pochłonięciem” przez drugą osobę, jak i lęk przed porzuceniem przez nią.

Jeżeli osoba chora dostrzega jakieś zmiany w tym zakresie, działa bardzo emocjonalnie, łącznie z zachowaniami autodestrukcyjnymi: okaleczaniem się, próbami samobójczymi. Czasami mogą pojawić się nastawienia paranoidalne, lęk, natręctwa czy depresja.

Należy wspomnieć, że samopoczucie pacjentów zwykle zmienia się w ciągu dnia [3]. Charakterystyczne dla borderline są jednoczesne skrajne postawy wobec innych osób – od uwielbienia i idealizacji do nienawiści i dewaluacji.

Do innych często obserwowanych objawów należą objawy chorób somatycznych, np. bóle różnych części ciała czy objawy neurologiczne, w przypadku których nie można stwierdzić podłoża organicznego. Warto podkreślić o nadużywaniu substancji psychoaktywnych, zaburzeniach odżywiania się oraz perwersjach seksualnych.

Przeczytaj więcej o objawach borderline u dorosłych i dzieci >>

Jak postępować z osobą z borderline?

Przede wszystkim bliscy osoby cierpiącej na borderline powinni zdawać sobie sprawę ze specyfiki borderline i nie czuć się odpowiedzialni za zachowania chorego. Konieczne jest postawienie sobie jasnych granic. W przeciwnym razie taka relacja może negatywnie wpływać na nasze poczucie własnej wartości i skutkować m.in. wycofaniem, izolacją. Starajmy się nie współuzależnić i nie przyjmować sposobu myślenia chorego.

Kluczowa jest właściwa komunikacja. Unikajmy konfliktów i słuchajmy z uwagą rozmówcy. Mówmy powoli, pewnie, we własnym imieniu. Należy być szczerym i konsekwentnym, być lustrem (odbijać uczucia), a nie gąbką wchłaniającą np. wściekłość. Co więcej starajmy się rozładować emocje chorego poprzez proponowanie np. aktywności, które on lubi.

Przyczyny zaburzenia osobowości typu bordeline

Przyczyny osobowości borderline nie są do końca wyjaśnione. Na podstawie wywiadów prowadzonych z pacjentami można przypuszczać, że jednym z czynników etiologicznych może być wykorzystywanie seksualne, fizyczne i/lub emocjonalne w dzieciństwie. Taka trauma skutkuje chwiejnością emocjonalną, stłumieniem. U tych osób pojawia się postawa nadmiernej czujności wobec otoczenia, które postrzegane jest jako wrogie i prześladowcze.

Wśród innych czynników powodujących borderline wymienia się również:

• nieokazywanie dziecku uczuć,
• nadmierny krytycyzm wobec dziecka,
• niewłaściwą komunikację z dzieckiem.

Do przyczyn zalicza się też zaniedbanie ze strony opiekunów. ;Osoby z osobowością borderline często postrzegają matkę jako zdystansowaną, niezaangażowaną lub konfliktową.

W rozwoju biorą udział również czynniki genetyczne. Jak wskazują badania, wpływają one na nasilone odczuwanie lęku, chwiejność emocjonalną czy brak stabilności. Co więcej, pograniczne zaburzenie osobowości częściej występuje u osób, u których w rodzinie już kiedyś się pojawiło takie zburzenie bądź występował epizod depresyjny czy zaburzenie dwubiegunowe. [3]

Rozpoznanie zaburzenia bordeline

Osoby z zaburzeniem z pogranicza charakteryzują się stałym wzorcem zachowań i doświadczaniem emocji polegającym na braku stabilnosci związków międzyludzkich,

Odznacza je zmienność zmienności w zakresie postrzegania samego siebie i reakcji emocjonalnych oraz znaczna impulsywność, rozpoczynająca się u młodych dorosłych i występująca w różnych warunkach, która charakteryzuje się co najmniej 5 z poniższych czynników:

• desperacki wysiłek wkładany w unikanie wyobrażonego odrzucenia przez innych,
• niestabilne i burzliwie przebiegające związki międzyludzkie, charakteryzujące się wahaniami między skrajnymi stanami – idealizowaniem lub pozbawianiem wartości,
• zakłócenie poczucia własnej tożsamości – wyraźny i trwale niestabilny obraz samego siebie lub własnego „ja”,
• impulsywność okazywana w co najmniej dwóch obszarach, stwarzająca potencjalne zagrożenie (np. nadmierne wydawanie pieniędzy, seks, nadużywanie substancji, lekkomyślna jazda, objadanie się),
• nawracające zachowania, gesty lub groźby samobójcze albo samookaleczenia,
• niestabilność reakcji emocjonalnych spowodowana zmiennością nastroju w zależności od warunków,
• przewlekłe poczucie pustki,
• niedostosowane zachowania, poczucie gniewu i trudności w panowaniu nad nim,
• związane z czynnikami stresowymi, przemijające wyobrażenia paranoidalne lub bardzo nasilone objawy dysocjacyjne.

W diagnostyce pomocny bywa SCID-5-PD, czyli Ustrukturalizowany Wywiad Kliniczny do Badania Zaburzeń Osobowości DSM-5. Jest to zaktualizowana wersja z Osi II DSM-IV (SCID-II) przeznaczona do badania 10 zaburzeń osobowości.

Jest on poprzedzony badaniem przesiewowym – Kwestionariuszem Osobowości SCID-5-SPQ. Wywiad rozpoczyna się od zebrania podstawowych informacji o badanym oraz pytań wstępnych o charakterze otwartym, pomocnych przy diagnozie zaburzeń osobowości z pogranicza. Dzięki odpowiedziom możliwe jest uzyskanie ogólnej charakterystyki osobowości badanego, jego zachowania i relacji z innymi ludźmi.

Po pytaniach wstępnych zdawane są pytania oceniające kryteria objawowe dla każdego z 10 wyróżnionych w DSM-5 zaburzeń osobowości.

Leczenie osobowości borderline

Leczenie odbywa się zwykle kilkutorowo. Stosuje się leczenie farmakologiczne (farmakoterapię) oraz oddziaływania psychologiczne. Jeżeli chodzi o leki, są to głównie środki przeciwpsychotyczne, przeciwdepresyjne oraz lit, który jest skuteczny w obniżeniu drażliwości czy gniewu [3].

W zakresie oddziaływań psychologicznych skuteczne są zarówno terapia grupowa, jak i indywidualna psychoterapia. Pierwsza pozwala rozwijać w sobie uczucie przywiązania, druga, głównie dialektyczna terapia behawioralna uczy jak regulować emocje i jak radzić sobie ze stresem [3].

Skuteczność terapii borderline

Wskazana jest terapia długoterminowa, a zmiany zwykle następują, jednak poprawa nie przychodzi od razu. Bardzo dużo zależy od indywidualnej historii choroby pacjenta, jego motywacji i ewentualnych chorób współistniejących. Kluczowe jest również zaufanie do swojego terapeuty i cierpliwość.

Powikłania borderline

Powikłaniami nieleczonego borderline są m.in. trudności w utrzymaniu właściwych relacji z małżonkiem, problemy w życiu prywatnym i zawodowym.

Podsumowanie

• Wszyscy różnimy się od siebie wieloma cechami (nie tylko w zakresie wyglądu zewnętrznego).
• Każdy ma prawo czasami być impulsywny czy mieć uczucie pustki.
• Jeżeli niepokoją cię twoje objawy lub zachowania kogoś bliskiego, zwłaszcza niestabilność emocjonalna, autoagresja, skontaktuj się ze specjalistą.

Piśmiennictwo:

[1] Seligman M.E.P. i in., Psychopatologia, Zysk i S-ka, Poznań 2003.
[2] Kryteria diagnostyczne DSM 5, American Psychiatric Association, 2013.
[3] Grzywa A. (red.), Psychiatria, Czelej, Lublin 2011.

Przeczytaj także: 

ADHD u dzieci i dorosłych - objawy, przyczyny, terapia

Rozdwojenie jaźni (osobowość wieloraka): przyczyny, objawy i leczenie