Ból kolana – przyczyny, objawy i leczenie bólu kolana

Ogólne informacje o stawie kolanowym

Staw kolanowy jest częścią układu ruchu pozwalającym na sprawne poruszanie się człowieka w postawie wyprostnej przy współpracy z innymi stawami. Stanowi on połączenie kości piszczelowej z kością udową otoczone licznymi więzadłami zabezpieczającymi przed ruchami powyżej fizjologicznego zakresu ruchomości. Dodatkowo pomiędzy kośćmi tworzącymi staw znajdują się dwie ruchome łąkotki (przyśrodkowa i boczna), których zadaniem jest lepsze dopasowanie obu kości do siebie.

Staw kolanowy pozwala na ruchy zgięcia i wyprostu oraz ruchy rotacyjne podudzia przy określonym ustawieniu kątowym kończyny. Cała struktura otoczona jest torebką stawową, której wewnętrzna warstwa, błona maziowa, pełni funkcję odżywczą dla elementów wewnątrzstawowych oraz zmniejsza tarcie pomiędzy nimi. Nasady kości pokryte są chrząstką szklistą.

Główne więzadła stawu kolanowego:

• więzadło krzyżowe przednie (ACL) oraz więzadło krzyżowe tylne (PCL)
• więzadło poboczne piszczelowe i więzadło poboczne strzałkowe
• więzadło właściwe rzepki.

Łąkotki kolana

Wewnątrz jamy stawu zlokalizowane są dwie łąkotki: przyśrodkowa i boczna. Ich rola polega przede wszystkim na amortyzowaniu wstrząsów, rozprowadzaniu płynu wewnątrz jamy stawu oraz stabilizacji mechanicznej. Ich fizjologiczne przemieszczenia związane są zarówno z ruchami zgięcia i wyprostu jak i ruchami rotacyjnymi w stawie kolanowym. Łąkotka przyśrodkowa znacznie częściej ulega uszkodzeniom z powodu większego zakresu ruchomości w obrębie stawu.

Dodatkowym elementem stawu jest kość rzepki zlokalizowana w przedniej części stawu. Poprawia ona mechanikę działania stawu jednocześnie pełniąc funkcję ochronną. Tworzy wraz z kością udową staw rzepkowo-udowy.

Wrodzone i nabyte przyczyny dysfunkcji i bólu kolana

Dysfunkcje stawu kolanowego najogólniej dzielimy na wrodzone i nabyte.

Do wrodzonych dysfunkcji zaliczamy m.in.

• kolana szpotawe,
• kolana koślawe,
• zaburzenia w budowie anatomicznej stawu kolanowego.

Nabyte uszkodzenia związane będą zwykle z urazem związanym z przekroczeniem przez staw fizjologicznego zakresu ruchomości lub silnym urazem mechanicznym.

Nabyte dysfunkcje:

• naderwania więzadeł,
• zerwania więzadeł,
• zwichnięcie rzepki,
• złamania rzepki,
• złamania przezstawowe.

Ból kolana - objawy

Pierwszym objawem, jaki zgłaszają pacjenci jest przede wszystkim ból w obrębie stawu kolanowego z często towarzyszącym temu obrzękiem i ociepleniem bolesnej okolicy.

Uszkodzenie określonych struktur kolana daje objawy w trakcie badania fizykalnego. Często charakterystyczne objawy są zgłaszane przez pacjenta już w trakcie wywiadu medycznego.

Jednym z charakterystycznych objawów uszkodzenia więzadła krzyżowego przedniego jest objaw "uciekania" kolana, dający poczucie niestabilności podczas obciążania kończyny np. podczas przenoszenia ciężaru stopy, stawaniu na chorej nodze.

Objawem zablokowania stawu kolanowego przez uszkodzoną łąkotkę jest brak możliwości zgięcia lub wyprostowania kończyny przez pacjenta. Naderwanie ścięgna, czyli przyczepu mięśnia do kości, może przejawiać się bólem podczas aktywności uszkodzonego mięśnia, zasinieniem obszaru urazu oraz zgrubieniem w miejscu urazu.

Diagnostyka bólu kolana

Podstawą diagnostyki bólu kolana jest wywiad medyczny przeprowadzony z pacjentem, oraz badanie fizykalne, podczas którego specjalista sprawdza ruchomość, pyta o objawy, nasilenie bólu, okoliczności, w których doszło do urazu itp.

Bywa, że na podstawie informacji otrzymanych w wywiadzie i wyniku badania na wizycie podejmowana jest decyzja o konieczności pogłębienia diagnostyki o badanie RTG czy USG. W szczególnych przypadkach, jeśli konsultujący pacjenta specjalista uzna to za konieczne wykonuje się również rezonans magnetyczny.

Leczenie bólu kolana

W zależności od stopnia urazu, objawów i oczekiwań pacjenta podejmuje się leczenie zachowawcze lub chirurgiczne.

W postępowaniu zachowawczym w stanie ostrym przede wszystkim stosuje się procedurę PRICEM, oraz zaopatrzenie ortopedyczne w postaci ortez stabilizujących staw oraz kul łokciowych, które pozwalają na poruszanie się przy jednoczesnym odciążeniu kończyny, która uległa urazowi.

Leczenie zachowawcze bólu kolana - Algorytm PRICEM

PRICEM (Protection, Rest, Ice, Compression, Elevation, Medication) 

P – (protection czyli ochrona) w pierwszej kolejności należy zabezpieczyć kończynę przed ponownym urazem poprzez usztywnienie jej oraz odciążenie za pomocą kul łokciowych.

R – (rest czyli odpoczynek) unikanie obciążenia kończyny, unikanie aktywności powodujących ból mają służyć ułatwieniu wygojenia się tkanek. Zwykle wskazane są ruchy w odciążeniu i napięcia izometryczne mięśni w obrębie uszkodzenia, gdyż wpływa to na przyspieszenie gojenie się tkanek. Sprawdź, jakie ćwiczenia robić na kolana, jeśli lekarz nie zgłosił przeciwwskazań.

I – (ice czyli chłodzenie) obniżenie temperatury tkanek ma na celu zminimalizowanie ryzyka powstania obrzęku lub zmniejszenie już istniejącego. Ponadto ma działanie przeciwbólowe. Schładzanie wykonuje się w pierwszych 48-72 godzinach po urazie przez 10-15 min, co ok 2 godziny.

C – (compression czyli kompresja) umiarkowany ucisk w postaci bandażowania kończyny zapobiega powstawaniu obrzęku. Stosuje się bandaże elastyczne lub opaski uciskowe obejmujące obszar okolicy poniżej i powyżej stawu kolanowego.

E – (elevation czyli elewacja) ułożenie kończyny na wysokich poduszkach podczas leżenia ma zapobiegać spływaniu obrzęku do okolicy, która została uszkodzona. Należy kończynę ułożyć w pozycji powyżej serca. Zmniejszenie obrzęku pozwala na przyspieszenie rekonwalescencji oraz zapobiega ograniczeniu zakresu ruchomości wynikającego z nagromadzenia się płynu w obrębie stawu. Wykonuje się to poprzez ułożenie kończyny na poduszkach w pozycji leżącej.

M – (medication czyli leczenie farmakologiczne) stosowanie wszelkiego rodzaju maści przeciwzapalnych, przeciwobrzękowych ma charakter wspomagający leczenie.

Kluczowe jest zastosowanie tej procedury w ciągu pierwszych 24-48 godzin od urazu.

Leczenie chirurgiczne bólu kolana

Leczenie chirurgiczne bólu kolana rozpatrywane jest, gdy postępowanie zachowawcze zawiodło i konieczna jest plastyka lub odtworzenie uszkodzonej struktury kolana np. rekonstrukcja więzadła krzyżowego, meniscektomia, przyszycie zerwanego ścięgna mięśnia czy zespolenie złamanej kości. 

Rokowania i powikłania bólu kolana

Prognozy dotyczące powrotu do pełnej sprawności zależne są od stopnia uszkodzenia określonej struktury, zastosowanej formy leczenia oraz stopnia zaangażowania pacjenta w proces rehabilitacji.

Nie bez znaczenia są również choroby towarzyszące, mnogość ogólnych dysfunkcji występujących u pacjenta oraz tryb życia i nałogi.

Zalecane postępowanie

Jeśli doszło u Ciebie do urazu i w efekcie odczuwasz ból kolana ulgę i pomoc w rekonwalescencji przyniesie stosowanie kilku prostych zasad, głownie mających na celu zabezpieczenie urazu, przeciwdziałanie obrzękom i odciążenie kończyny.

• Jeśli ból kolana jest efektem urazu zabezpiecz poszkodowaną nogę przed postępowaniem urazu. Usztywnij ją i nie narażaj na obciążenie. Noga powinna być zupełnie odciążona w czasie poruszania się – poruszaj się za pomocą kul.
• Unikaj ruchów powodujących ból. Pozwól sobie na regenerację i odpoczynek.
• Schładzaj kolano. Zimne okłady można wykonywać w pierwszych 2-3 dniach po urazie. Wykonuj je co 2 godziny, przez około 10-15 minut. Najlepiej do sporządzenia zimnego okładu użyj gotowego pakietu z apteki lub lodu. Pamiętaj, że okład nie powinien bezpośrednio dotykać skóry, może to uszkodzić skórę i spowodować odmrożenia. Zimny kompres owiń ręcznikiem.
• Aby zminimalizować ryzyko wystąpienia obrzęku zastosuj ucisk. Bandaż elastyczny lub opaskę owiń wokół bolącego miejsca, tak by opatrunek obejmował obszar okolicy poniżej i powyżej stawu kolanowego. Ucisk powinien być odczuwalny, jednak nie może być zbyt mocny i utrudniać przepływu krwi.
• Odpoczywaj z nogą uniesioną powyżej serca.
• Ulgę w bólu mogą przynieść dostępne bez recepty maści i żele, które działają przeciwzapalnie, chłodząco i przeciwbólowo. Stosuj je zgodnie z zaleceniami producenta, nie modyfikuj samodzielnie dawek ani częstości aplikowania preparatu na skórę.
• Stosuj się do zaleceń fizjoterapeuty lub lekarza. Przyjmuj leki zgodnie z rekomendacjami, ćwicz według wytycznych, jeśli lekarz/fizjoterapeuta zarekomendował ruch i uznał, że nie ma ku niemu przeciwwskazań.