Kalendarz badań w ciąży - jakie badania należy wykonać?

Jeśli twoje objawy i test ciążowy wskazują na ciążę, powinnaś odbyć pierwszą konsultację położniczą. Dobrym terminem na spotkanie z osobą, której powierzysz opiekę nad ciążą, jest okres pomiędzy 6. a 8. tygodniem ciąży. Kolejne wizyty czekają cię co 3–4 tygodnie. Oto, jakich badań mogą spodziewać się przyszłe mamy, których ciąża będzie przebiegać prawidłowo.

Pierwsze badania w ciąży – do 10. tygodnia

Pierwsze badania należy wykonać do 10. tygodnia ciąży. Podczas pierwszej wizyty związanej z ciążą położna lub lekarz przeprowadzi badania ogólne, badanie ginekologiczne, badanie piersi oraz pomiar wzrostu, masy ciała i ciśnienia krwi. Pomiar ciśnienia krwi i masy ciała będzie się powtarzał podczas wszystkich wizyt. Zbierze dane na temat twojego stylu życia, zaleci suplementację kwasu foliowego, poinformuje o zalecanych szczepieniach oraz o konieczności oceny ruchów płodu przez ciebie w późniejszym okresie ciąży. Specjalista zleci też konsultację stomatologiczną oraz wykonanie ogólnego badania moczu.

Badania w ciąży cytologia

Jeśli w ciągu pół roku przed ciążą nie robiłaś cytologii, zostanie pobrany materiał do tego badania.

Jakie badania krwi w ciąży?

Lekarz zleci również badania morfologii i innych badań krwi, których celem jest:

• Ustalenie grupy i Rh krwi (o ile ciężarna nie posiada odpowiednio udokumentowanego badania): w przypadku niezgodności grup krwi kobiety w ciąży i płodu może dojść to tzw. konfliktu serologicznego. Jeśli przyszła mama ma krew Rh (-), a płód Rh (+), organizm kobiety może zacząć wytwarzać szkodliwe dla płodu przeciwciała, co skutkuje wystąpieniem groźnej choroby hemolitycznej noworodka.
• Zbadanie występowania przeciwciał (anty-Rh, inaczej anty-D) przeciwko antygenom krwinek czerwonych: badanie da odpowiedź, czy wspomniane wyżej przeciwciała znajdują się w twojej krwi;
• Wykonanie badania w kierunku cukrzycy: najczęściej polega ono na zbadaniu stężenia glukozy we krwi na czczo;
• Wykonanie badania w kierunku kiły (VDRL);
• Zbadanie nosicielstwa wirusów HIV i HCV (wirus zapalenia wątroby typu C) oraz odporności na toksoplazmozę i różyczkę (zachorowanie na dwie ostatnie choroby w ciąży może być przyczyną wad wrodzonych);
• Wykonanie badania w kierunku chorób tarczycy: oznaczenie stężenia hormonu TSH.

W tym okresie ciąży może zostać też zlecone badanie ultrasonograficznego (USG) sondą dopochwową. Te badania nie są obowiązkowe.

Nie zapomnij, że w przypadku opieki sprawowanej przez położną, musisz zgłosić się na wizytę u lekarza położnika. 

Warto wiedzieć, że podczas pierwszej konsultacji położniczej otrzymasz informacje na temat kolejnych badań w ciąży oraz możliwości przeprowadzenia badań oceniających ryzyko wystąpienia u dziecka wad uwarunkowanych genetycznie. Dowiesz się również o zaleceniach na temat zdrowego stylu życia oraz o planach opieki przedporodowej.

Nieinwazyjne badania prenatalne są obecnie zalecane wszystkim kobietom w ciąży, bez względu na wiek.

Badania prenatalne jak wyglądają?

Do nieinwazyjnych badań prenatalnych zalicza się m.in.:

• Badanie ultrasonograficzne (USG): badanie usg w ciąży będzie wykonywane co najmniej 3 razy. Każde służy wykryciu ewentualnych nieprawidłowości w rozwoju płodu. Jednym z głównych celów badania wykonywanego pomiędzy 11. a 14. tygodniem ciąży jest ocena ryzyka wystąpienia najczęstszych wad genetycznych, tj. zespołu Downa (trisomii 21), zespołu Edwardsa (trisomii 18) i zespołu Pataua (trisomii 13);
• Test złożony: składowe tego badania to wywiad lekarski, dane uzyskane z badania USG oraz z badania stężenia hormonu beta-hCG i białka PAPP-A we krwi matki.

Gdy badania nieinwazyjne nie dają jasnych rezultatów lub oszacowane w nich ryzyko wystąpienia wady płodu jest określone jako wysokie, proponowane są procedury inwazyjne, takie jak:

• Amniopunkcja: jest najczęściej wykonywanym inwazyjnym badaniem prenatalnym. Zabieg polega na zbadaniu próbki wód płodowych, którą pobiera się przez powłoki brzuszne pod kontrolą USG. Amniopunkcję zazwyczaj wykonuje się pomiędzy 16. a 18. tygodniem. W 0,1–1% przypadków po zabiegu mogą wystąpić powikłania, w tym poronienie.
• Biopsja kosmówki (biopsja trofoblastu, CVS): polega na zbadaniu komórek łożyska. Są one pobierane przezpochwowo lub przezbrzusznie pod kontrolą USG. Badanie można wykonać od 11. tygodnia ciąży. Powikłania po biopsji kosmówki pojawiają się w 0,1–1% przypadków.
• Kordocenteza: ta procedura przeprowadzana jest najrzadziej. Wykonuje się ją po 18. tygodniu ciąży. Polega na pobraniu krwi z żyły pępowinowej pod kontrolą USG. W 1,4–1,9% przypadków w następstwie kordocentezy może dojść do poronienia.

Nieinwazyjne badania genetyczne w ciąży

W ostatnich latach nastąpił dynamiczny rozwój w dziedzinie badań genetycznych, w tym – nieinwazyjnych badań płodu. Jednym z najdokładniejszych i najszerszych testów tego typu jest badanie Panorama. Test Panorama polega na pobraniu próbki krwi kobiety w ciąży, a więc badanie nie stanowi zagrożenia dla płodu. Jego przeprowadzenie zaleca się po pierwszym obowiązkowym USG, które powinno być wykonane pomiędzy 11. a 14. tygodniem ciąży.

Badania prenatalne Test Panorama

Test Panorama w ciąży określa ryzyko wystąpienia zespołu Downa z dokładnością 99%. Pozwala też oszacować narażenie na inne częste wady i nieprawidłowości genetyczne oraz tzw. mikrodelecje, czyli braki bardzo niewielkich części chromosomów, które – w części przypadków – mogą powodować niepełnosprawność umysłową i wady wrodzone.

Ponadto test Panorama odróżnia DNA matki od DNA płodu. Dzięki temu możliwe jest uniknięcie fałszywie dodatnich wyników. Wśród dostępnych na rynku komercyjnych, nieinwazyjnych badań prenatalnych, test Panorama ma też najwyższą dokładność w określaniu płci płodu.

Test Panorama jest dokładniejszy od badania PAPP-A i może być kolejnym etapem badań diagnostycznych płodu, jeśli ryzyko w teście PAPP-A zostało oszacowane między 1:100 a 1:1000.

Badania w ciąży – 11.–14. tydzień

Najważniejszym badaniem przed 14. tygodniem ciąży (pomiędzy 11. a 14. tygodniem ciąży) jest obowiązkowe USG. Badanie może być wykonane sondą dopochwową lub brzuszną. W I trymestrze ciąży w badaniu USG ocenia się m.in. wiek i budowę płodu oraz występowanie wad rozwojowych. Szacowane jest także ryzyko pojawienia się wad genetycznych. Kalkulacje te polegają na zbadaniu czynności serca i tzw. przezierności karkowej płodu, czyli podskórnego nagromadzenia płynu w okolicy karku. Dodatkowo badana jest m.in. kość nosowa.

W tym czasie zaleca się też zrobienie nieinwazyjnego prenatalnego.

Pomiędzy 11. a 14. tygodniem ciąży wykonywane jest także ankietowe badanie oceniające ryzyko i nasilenie objawów depresji. Te badania to nowość w polskich standardach opieki okołoporodowej.

Sprawdź również:

• Kalkulator ciąży. Który to miesiąc? Jaki jest termin porodu?
• Badania prenatalne w I trymestrze ciąży

Badania w ciąży – 15.–26. tydzień

Pomiędzy 15. a 20. tygodniem ciąży powinnaś wykonać następujące badania: morfologię krwi oraz badania ogólne moczu.

Pomiędzy 18. a 22. tygodniem wykonywane jest kolejne obowiązkowe USG ciąży. Celem badania jest ocena budowy płodu pod kątem występowania wad wrodzonych. Ponadto w badaniu szacuje się jego masę ciała.

Możesz też wykonać badania USG 4D. Wykonując USG 4D zobaczysz powierzchnię ciała dziecka, jego zachowanie i ruchy. 

Badania w ciąży cukrzyca

Pomiędzy 24. a 26. tygodniem ciąży powinnaś wykonać badania w kierunku cukrzycy. Są to badania krwi i będą one przebiegały w kilku etapach. Najpierw zostanie zbadane stężenie glukozy na czczo. Następnie będziesz musiała przyjąć doustnie 75 g glukozy rozpuszczonej w 250–300 ml wody. Kolejne pomiary stężenia glukozy we krwi zostaną dokonane po 1 i po 2 godzinach od jej podania.

Badanie to jest przeprowadzane, ponieważ u niektórych przyszłych mam rozwija się tzw. cukrzyca ciążowa. Co prawda choroba mija zazwyczaj po urodzeniu dziecka, ale – jeśli jest niekontrolowana – może prowadzić do wielu powikłań w ciąży. Zwiększa też ryzyko, że w przyszłości zachorujesz na cukrzycę typu 2.

Ponadto pomiędzy 21. a 26. tygodniem ciąży zlecone zostanie badanie ogólne moczu. Jeśli wcześniejsze badania wykazały, że masz krew Rh (-), czeka cię badanie przeciwciał anty-Rh. Część przyszłych mam musi też wykonać powtórne badanie na obecność przeciwciał toksoplazmozy.

Od 21. tygodnia ciąży podczas wizyt będzie sprawdzana czynność serca płodu.

Sprawdź również: Badania prenatalne w II trymestrze ciąży

Badania w ciąży – 27.–32. tydzień

Poza konsultacją położniczą, w tym czasie ciąży konieczne jest zrobienie badania krwi (morfologii) i badania ogólnego moczu. Ponadto, jeśli masz krew Rh (-), będziesz musiała zrobić badania na obecność przeciwciał anty-D. W przypadku zaistnienia wskazań, konieczne będzie przyjęcie immunoglobuliny anty-D (28.–30. tydzień ciąży).

Pomiędzy 28. a 32. tygodniem ciąży należy też wykonać kolejne obowiązkowe badanie ultrasonograficzne. Cele badania są podobne jak przy poprzednim USG.

Badania w ciąży – 33.–37. tydzień

Podczas tej wizyty – poza badaniami w ciązy, które przechodziłaś do tej pory – czekają cię badania położnicze, ocena wymiarów miednicy i czynności serca płodu oraz kolejne ankietowe badanie oceniające ryzyko i nasilenie objawów depresji. Ponadto położna lub ginekolog zleci ci poniższe badania.

• Badanie antygenu HBs: antygen HBs wskazuje na zakażenie wirusem HBV, który powoduje wirusowe zapalenie wątroby typu B. W przypadku dodatniego wyniku, noworodek otrzyma immunoglobulinę, co zapobiega zakażeniu w trakcie porodu.
• Posiew wymazu z pochwy i odbytu w kierunku paciorkowców beta-hemolizujących: badanie ma na celu sprawdzenie, czy w pochwie lub w odbycie znajdują się paciorkowce z grupy B (Streptococcus agalactiae), które mogą być groźne dla noworodka. Pozytywny wynik badania oznacza konieczność rozpoczęcia antybiotykoterapii w momencie rozpoczęcia porodu. Badanie trzeba wykonać pomiędzy 35. a 37. tygodniem ciąży.
• Badanie przeciwciał anty-HIV.
• Morfologię krwi.
• Badanie ogólne moczu.

Dla kobiet szczególnie zagrożonych zachorowaniem na kiłę i wirusowe zapalenie wątroby typu C jest to także termin kolejnego badania VDRL i przeciwciał anty-HCV.

Sprawdź również: Badania prenatalne w III trymestrze ciąży

Badania w ciąży – 38.–39. tydzień

Pomiędzy 38. a 39. tygodniem ciąży konieczne jest wykonanie kolejnego badania morfologii krwi i badania ogólnego moczu. Podczas wizyty położniczej zostanie przeprowadzona ocena czynności serca płodu. Jeśli twoją ciążą opiekuje się położna, czeka cię obowiązkowa wizyta u lekarza położnika.

Badania w ciąży po 40. tygodniu

Kolejną konsultację położniczą trzeba odbyć niezwłocznie po 40. tygodniu ciąży.

Jakie badania do porodu

W trakcie tej wizyty wykonywana jest m.in. ocena ruchów płodu, KTG (podczas badania specjalne czujniki mierzą liczbę uderzeń serca dziecka i napięcie mięśnia macicy) oraz USG. Jeśli wyniki tych badań będą prawidłowe, następna wizyta zaplanowana zostanie za tydzień. Na tym spotkaniu również czeka cię KTG i USG. Ustalisz także termin, w którym musisz zgłosić się do szpitala. Poród powinien się odbyć przed końcem 42. tygodnia ciąży.

Kalendarz badań w ciąży [TABELA]

Schemat wizyt i badań podczas ciąży fizjologicznej dotyczy kobiety bez powikłań podczas poprzednich ciąż i porodów, bez przewlekłych chorób, z prawidłowym przebiegiem obecnej ciąży (Standard Opieki Przedporodowej 2019 - Medicover).

Jakie badania robi się w ciąży? Szczegółowa lista badań w ciąży i wizyt u lekarza.

Jakich świadczeń wykonywanych przez lekarza lub położną może oczekiwać kobieta w ciąży? Kiedy ocenia się czynność serca dziecka i ustala się plan porodu?  

Suplementy w ciąży - jakie suplementy i kiedy bierze się w ciąży?

Szczepienia w ciąży. Na co można zaszczepić się w ciąży?

¹ - zalecane w 4-8 tyg. ciąży

² - W celu oceny ryzyka bezobjawowego skracania szyjki macicy należy u wszystkich ciężarnych ocenić w badaniu USG pomiędzy 18 a 22 tygodniem ciąży długość zamkniętego kanału szyjki. Badanie może zostać wykonane podczas rutynowego badania USG w 18-22 tyg. lub w ramach wizyty ginekologicznej.

³ - U ciężarnych kobiet poniżej 35 roku życia, bez klinicznych objawów choroby piersi i bez rodzinnych/genetycznych wywiadów w kierunku raka piersi, należy rozważyć wykonanie USG piersi w I lub II trymestrze ciąży. U kobiet powyżej 35 roku życia wskazane jest nie tylko standardowe badanie kliniczne piersi przez lekarza ginekologa-położnika, ale również USG piersi w I lub II trymestrze ciąży.

⁴ - Podana dawka dotyczy zdrowych kobiet, bez wad płodu w wywiadzie własnym i rodzinnym. Kobietom z podwyższonym ryzykiem wad płodu i powikłań ciąży, chorym przewlekle (np. na celiakię, cukrzycę przedciążową, z niewydolnością wątroby czy nerek), otyłym, leczonym niektórymi lekami (np. przeciwpadaczkowymi), palącym papierosy lub nadużywającym alkoholu zaleca się stosowanie 0,8 mg kwasu foliowego na dobę (w tym aktywne foliany i witamina B12). W grupie wysokiego ryzyka wad płodu, czyli u kobiet, które urodziły dziecko z wadą cewy nerwowej, zalecana dawka to 5 mg kwasu foliowego na dobę (w tym aktywne foliany i witamina B12) 12 tygodni przed planowaną ciążą i w I trymestrze ciąży oraz 0,8 mg kwasu foliowego w II i III trymestrze oraz podczas laktacji.

⁵ - Kobietom z wysokim ryzykiem porodu przedwczesnego lub w warunkach znacznego niedoboru zaleca się suplementowanie kwasu DHA w dawce 1000 mg na dobę.

⁶ - Zaleca się wykonanie szczepienia przed ciążą lub w trakcie ciąży, po ukończeniu 27 do 36 tygodnia ciąży, dawką przypominającą szczepionki przeciwko tężcowi, błonicy i krztuścowi (DTPa). Zaszczepienie matki daje dziecku ochronę przed zachorowaniem zarówno poprzez przeciwciała przekazywane przez łożysko, jak również przez zapobieganie zachorowaniu u osoby z najbliższego otoczenia i przeniesieniu zakażenia na dziecko.

⁷ - Zaleca się szczepienie kobiet, które są lub będą w ciąży w trakcie sezonu epidemicznego (październik-kwiecień). Szczepionka może być podana niezależnie od trymestru ciąży. Jeżeli szczepienia nie wykonano przed lub w czasie ciąży należy je podać jak najszybciej po porodzie, jeżeli poród nastąpił w trakcie sezonu epidemicznego. Zaszczepienie matki daje dziecku ochronę przed zachorowaniem poprzez przeciwciała przekazywane przez łożysko, przeciwciała wydzielane do mleka oraz zapobieganie zachorowaniu u osoby z najbliższego otoczenia i przeniesieniu zakażenia na dziecko.

a – o ile ciężarna nie posiada odpowiednio udokumentowanego badania,
b – u kobiet z Rh ujemnym,
c – o ile nie była wykonana w ciągu ostatnich 6 miesięcy,
d – jeżeli nie wykonano wcześniej w okresie ciąży,
e – u kobiet z czynnikami ryzyka GDM,
f – u kobiet ze zwiększonym ryzykiem populacyjnym lub indywidualnym ryzykiem zakażenia,
g – o ile ciężarna nie przedstawi wyniku potwierdzającego występowanie przeciwciał IgG sprzed ciąży, h - u kobiet z ujemnym wynikiem w poprzednim badaniu,
i – o ile ciężarna nie chorowała lub nie była szczepiona lub w przypadku braku informacji,
j – wszystkie ciężarne powinny mieć zaproponowane wykonanie badań prenatalnych w kierunku aberracji chromosomowych, badanie to wskazane jest szczególnie u kobiet z czynnikami ryzyka: wiek >35 lat, wady genetyczne w rodzinie, obciążona przeszłość położnicza,
k – przy prawidłowym wyniku KTG i USG oraz przy prawidłowym odczuwaniu ruchów płodu kolejne badanie po 7 dniach, z ponownym KTG i USG. W trakcie tej wizyty należy ustalić datę hospitalizacji, tak aby poród miał miejsce przed końcem 42 tygodnia ciąży. W przypadku odstępstw od normy – indywidualizacja postępowania.,
l – jeżeli nie wykonano wcześniej w okresie ciąży (w 27-32 tygodniu) lub przed ciążą,
m – do decyzji osoby sprawującej opiekę nad kobietą ciężarną

Przeczytaj także:

• Prowadzenie ciąży
• Poród w Szpitalu Medicover
• Dzięki temu badaniu już na początku 10. tygodnia ciąży można określić z niemal 100-procentową skutecznością płeć dziecka.

Źródła zaleceń:

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 sierpnia 2018 roku w sprawie standardu organizacyjnego opieki zdrowotnej w podmiotach wykonujących działalność leczniczą udzielających świadczeń zdrowotnych w zakresie opieki okołoporodowej, Zalecenia postępowania w chorobach tarczycy w ciąży przygotowane przez Zespół Ekspertów do spraw Opieki Tyreologicznej w Ciąży pod auspicjami Polskiego Towarzystwa Tyreologicznego, Polskiego Towarzystwa Endokrynologicznego, Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego i Konsultantów Krajowych w dziedzinie Endokrynologii oraz Położnictwa i Ginekologii. Endokrynologia Polska, tom 62, numer 4/2011, Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące postępowania w zakresie diagnostyki prenatalnej. Ginekologia Polska 2009, 80, 390-393, Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w zakresie stosowania witamin i mikroelementów u kobiet planujących ciążę, ciężarnych i karmiących. Ginekologia Polska 2014, 85, 395-399, Program szczepień ochronnych na 2019 r., Suplementacja folianów w okresie przedkoncepcyjnym, w ciąży i połogu. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników. Ginekologia i Perinatologia Praktyczna, 5, 210-214, Stanowisko zespołu ekspertów Polskiego Towarzystwa Chirurgii Onkologicznej, Polskiego Towarzystwa Onkologicznego oraz Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników odnośnie wykonywania badania USG piersi u ciężarnych, Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2018, tom 3, numer 3, 141-142.