Badania przesiewowe – bądź świadomy!

Na czym polegają badania przesiewowe?

Znaczenie „profilaktyki drugorzędowej”, czyli wczesnego wykrywania chorób za pomocą badań przesiewowych (inaczej screening) jest w dzisiejszych czasach nie do przecenienia, przede wszystkim przez wzgląd na to, że pozwalają one na zdiagnozowanie dolegliwości, które już się rozwijają w organizmie, ale jeszcze nie dają żadnych widocznych objawów.

– Wczesna diagnoza poprawia przeżywalność, a nawet pozwala na całkowite wyleczenie pacjenta w przypadku takich chorób jak np. rak szyjki macicy, rak piersi czy rak jelita grubego. O badaniach przesiewowych mówimy wtedy, gdy istnieją metody diagnostyczne, pozwalające na wiarygodne i stosunkowo proste przebadanie dużych grup osób. Ponieważ badania przesiewowe wykonujemy u osób zdrowych, muszą być one jak najmniej inwazyjne i uciążliwe – wyjaśnia lek. med. Agnieszka Motyl, specjalista medycyny rodzinnej i epidemiolog z Medicover.

Co wykrywają badania przesiewowe?

Przyczyny, dla których warto brać udział w badaniach profilaktycznych, to przede wszystkim ochrona przed chorobami cywilizacyjnymi, które są konsekwencją prowadzonego przez większość z nas trybu życia.

– Badania przesiewowe dotyczą z reguły chorób o dużym znaczeniu społecznym, czyli częstych i powodujących dużą liczbę zgonów. Najpopularniejsze są badania przesiewowe w kierunku nowotworów, ale istotne są również badania w kierunku wczesnego wykrycia chorób układu krążenia czy cukrzycy. Proste pomiary ciśnienia tętniczego, poziomu glukozy czy cholesterolu we krwi pozwolą na zahamowanie rozwoju choroby i uniknięcie powikłań i zgonu z powodu zawału czy udaru – tłumaczy Agnieszka Motyl.

Skuteczność badań przesiewowych

Badania przesiewowe, w zależności od rodzaju, wykonuje się u wszystkich (np. morfologia czy badanie ogólne moczu), bądź tylko w określonych grupach płci i wieku (przykładowo, profilaktyka raka szyjki macicy u kobiet czy raka prostaty u mężczyzn). Dzięki wykryciu choroby we wczesnym stadium rozwoju i szybkiej interwencji lekarskiej wzrastają szanse na wyleczenie i zmniejsza się poziom cierpienia u osób przechodzących chorobę. Warto podkreślić, że badanie przesiewowe służy postawieniu wstępnej diagnozy (nie można na jego podstawie jednoznacznie stwierdzić istnienia choroby), zaś nieprawidłowości wykryte w wyniku przeprowadzonego badania profilaktycznego zawsze muszą być potwierdzone w toku dalszej, zleconej przez lekarza diagnostyki.

Co warto badać?

Aby można było osiągnąć główny cel badań przesiewowych, a więc zmniejszyć ilość zgonów z powodu najczęściej występujących w społeczeństwie chorób, muszą być one przeprowadzane wśród możliwie największej liczby osób, będących w grupie podwyższonego ryzyka, oraz w sposób regularny, czyli powtarzane w określonych odstępach czasu.

– Zalecane badania przesiewowe to morfologia, badanie ogólne moczu oraz poziom glukozy we krwi, przeprowadzane niezależnie od płci co 2–3 lata, badanie na poziom cholesterolu we krwi – co 5 lat, a także pomiar ciśnienia tętniczego, wykonywany corocznie – wymienia Agnieszka Motyl.

Badania przesiewowe w onkologii

Jeśli chodzi o badanie w kierunku nowotworów dla kobiet, są to: 

• cytologia,
• mammografia,
• kolonoskopia.

Zaś w przypadku mężczyzn, zalecane badania w celu wykrycia nowotworów to:

• PSA,
• kolonoskopia po 50. roku życia.

Co nie jest badaniem przesiewowym?

Warto podkreślić, że niektóre badania, choć popularne, nie są zaliczane do badań przesiewowych. Przykładowo:

• badanie RTG klatki piersiowej jest badaniem diagnostycznym, a nie profilaktycznym, dlatego nie zlecamy go u osób bez objawów;
• USG brzucha, choć często zlecane ze względu na dostępność, nie jest ujęte w żadnych rekomendacjach towarzystw naukowych jako badanie profilaktyczne.

Jakie badania wykonać?

W zależności od historii chorób występujących w rodzinie lekarz może rozszerzyć zakres badań lub zwiększyć częstotliwość ich wykonywania. W przypadku osób, których krewni chorowali na niektóre nowotwory, jak np. rak sutka, jajnika, jelita grubego – stosuje się rozszerzony program badań profilaktycznych.

Warto podkreślić, że badania profilaktyczne to nie wszystko. Przed wieloma chorobami cywilizacyjnymi chronić się możemy przede wszystkim poprzez unikanie nałogów, stosowanie odpowiednio zbilansowanej, zdrowej diety oraz regularną aktywność fizyczną. Zbyt tłuste i obfite posiłki spożywane w postaci wysoko przetworzonych produktów, palenie tytoniu, picie alkoholu oraz brak ruchu są przyczyną m.in.: cukrzycy, chorób układu krążenia, nadciśnienia tętniczego, otyłości i niektórych nowotworów.