Badania prenatalne – na czym polegają, kiedy je robić?

Badania prenatalne wykonuje się przede wszystkim dla dobra dziecka i jego rodziców. Dzięki wykryciu zaburzeń w rozwoju płodu możliwe jest wdrożenie leczenia jeszcze w łonie matki, przygotowanie matki i personelu medycznego do porodu czy zorganizowanie operacji noworodka tuż po jego przyjściu na świat. Najpopularniejsze badania prenatalne to badania USG. Powinno się je wykonać co najmniej 3 razy w trakcie ciąży.

Nieinwazyjne badania prenatalne – co to jest?

Badania prenatalne można podzielić na:

• nieinwazyjne badania prenatalne: badania nieinwazyjne to takie, które nie wiążą się z ryzykiem poronienia. Należą do nich np. badania USG, badania z krwi – test PAPP-A i badania wolnego płodowego DNA. Podstawą badań wolnego płodowego DNA jest odkrycie, że w krwi matki znajduje się materiał genetyczny płodu (a właściwie komórek łożyska). Badania te określa się często skrótem NIPT (ang. non-invasive prenatal test);
• inwazyjne badania prenatalne: mają na celu pobranie materiału do analizy bezpośrednio od płodu. Ingerują zatem w ciężarną macicę, co wiąże się z niewielkim ryzykiem poronienia. Do inwazyjnych badań prenatalnych zaliczana jest biopsja kosmówki (trofoblastu), amniopunkcja i kordocenteza.

USG jako badanie prenatalne

Najważniejsze w diagnostyce prenatalnej wad rozwojowych lub nieprawidłowości genetycznych jest tzw. USG genetyczne, które wykonuje się między 11. a 14. tygodniem ciąży. Jednak te badania wykrywają jedynie ok. 60-70 proc. przypadków trisomii (w tym zespołu Downa) i innych wad genetycznych.

Jeżeli badania USG połączy się z testem PAPP-A to czułość, czyli zdolność do wykrycia wszystkich chorych, rośnie do 95 proc.

Badaniem o jeszcze większej czułości niż test PAPP-A jest badanie wolnego płodowego DNA. Przykład takiego badania to VERACITY. Obecnie dostępne jest również badanie polegające na analizie wolnego płodowego DNA z krwi matki wraz z próbką DNA od ojca. Ten test nosi nazwę VERAgene.

Wymienione badania prenatalne (test PAPP-A, badania wolnego płodowego DNA) określają ryzyko wystąpienia wady, ale nie potwierdzają jej obecności. Ich wyniki trzeba potwierdzić w badaniu inwazyjnym.

Wskazania do badania prenatalnego

Badania prenatalne powinny wykonywać wszystkie kobiety w ciąży. Dodatkowe badania zalecane są pacjentkom, które:

• ukończyły 35. rok życia,
• urodziły dziecko z wadą wrodzoną,
• w rodzinie lub rodzinie partnera zdarzają się przypadki chorób o udowodnionym podłożu genetycznym,
• mają zwiększone ryzyko urodzenia dziecka z chorobą uwarunkowaną genetycznie,
• miały nieprawidłowy obraz płodu w USG sugerujący wadę genetyczną lub wadę cewy nerwowej.

Rodzaje schorzeń genetycznych wykrywanych przez badania prenatalne

Ludzki genom jest podzielony na dwadzieścia trzy pary chromosomów. Schorzenia genetyczne wynikają z niechcianych zmian w genomie, które zachodzą podczas poczęcia. Istnieją trzy rodzaje mutacji genetycznych:

• aneuploidie: występują, gdy chromosom ma dodatkową kopię (trisomia) lub brakuje mu jednej kopii (monosomia). Mogą powodować m.in. umiarkowane i ciężkie wady wrodzone oraz upośledzenie umysłowe. Dzieci z niektórymi aneuploidiami rzadko przeżywają powyżej roku. Do aneuploidii zaliczany jest zespół Downa (trisomia 21), zespół Edwardsa (trisomia 18) czy zespół Patau (trisomia 13);
• mikrodelecje: są spowodowane brakiem niewielkiej części chromosomu. Mogą powodować wady wrodzone i upośledzenie umysłowe. Nasilenie objawów różni się w zależności od lokalizacji i wielkości mikrodelecji. Najczęstszym zespołem mikrodelecji jest zespół DiGeorge'a;
• mutacje punktowe (choroby jednogenowe): wynikają z uszkodzenia w jednym genie. Mogą wpływać na długość i jakość życia. Powodują m.in. wady wrodzone, niepełnosprawność intelektualną, sensoryczną czy motoryczną. Ich przykłady to talasemia beta, mukowiscydoza i fenyloketonuria.

Co to jest badanie prenatalne VERACITY

VERACITY to nieinwazyjne badanie prenatalne nowej generacji. Polega na analizie wolnego płodowego DNA z krwi matki. Wykrywa najczęstsze aneuploidie i mikrodelecje. Jego dokładność wynosi ponad 99 proc.

Ponadto badanie VERACITY daje możliwość poznania płci płodu. Test jest całkowicie bezpieczny zarówno dla matki, jak i dla płodu.

Co to jest badanie prenatalne VERAgene

VERAgene to jedyne nieinwazyjne badanie prenatalne, które umożliwia jednoczesne wykrycie aneuploidii, mikrodelecji i chorób jednogenowych. Polega na  analizie wolnego płodowego DNA wraz z próbką DNA ojca. Można też dzięki niemu określić płeć dziecka.

Nieinwazyjne badanie prenatalne VERAgene jest bezpieczne dla ciężarnej i płodu. Jego dokładność wynosi ponad 99 proc.

Co wykrywa badanie prenatalne VERACITY i VERAgene

Badania prenatalne VERACITY i VERAgene wykrywają schorzenia genetyczne, takie jak:

• aneuploidie autosomalne:
• zespół Downa (trisomia 21);
• zespół Edwardsa (trisomia 18);
• zespół Pataua (trisomia 13).
• aneuploidie chromosomów płci:
• zespół Turnera (monosomia X);
• zespół potrójnego chromosomu X (trisomia X);
• zespół Klinefeltera (XXY);
• zespół Jacobsa (XYY);
• zespół XXYY.
• mikrodelecje:
• zespół DiGeorge'a (22q11.2);
• zespół delecji 1p36;
• zespół Smith-Magenis (17p11.2);
• zespół Wolfa-Hirschhorna (4p16.3).

Dodatkowo badanie prenatalne VERAgene wykrywa ponad 100 chorób jednogenowych (mutacji punktowych), takich jak m.in.:

• talasemia beta;
• mukowiscydoza;
• choroba Taya-Sachsa;
• choroba Canavan;
• fenyloketonuria;
• zespół Alporta;
• niedokrwistość Fanconiego.

Kiedy robić badania prenatalne VERACITY lub VERAgene

Badanie prenatalne VERACITY lub VERAgene można wykonać już w 10. tygodniu ciąży. Przed zrobieniem testu konieczne jest jednak przeprowadzenie badania USG z oceną liczby płodów i wieku ciążowego. Dlatego test VERACITY lub VERAgene najlepiej przeprowadzić po USG „genetycznym”, które wykonuje się pomiędzy 11. a 14. tygodniem ciąży.

Zgodnie z rekomendacjami polskich ekspertów badanie wolnego płodowego DNA nie zastępuje badań USG, które powinny być przeprowadzone zgodnie z zaleceniami. W przypadku stwierdzenia wad rozwojowych u płodu należy rozważyć diagnostykę inwazyjną.

Kto powinien zrobić badania prenatalne VERAgene lub VERACITY

Badanie prenatalne VERAgene lub VERACITY może być stosowane przez ciężarne w każdym wieku. Mikrodelecje i choroby jednogenowe – w przeciwieństwie do aneuploidii – nie są związane z wiekiem matki. Ponadto większość z nich nie ma biomarkerów chemicznych lub ultradźwiękowych (USG), które mogłyby pomóc w ich wczesnym wykryciu. Badania VERAgene i VERACITY są odpowiednie dla ciąż pojedynczych i bliźniaczych, a także w przypadku zespołu znikającego bliźniaka.

Jak wyglądają badania prenatalne

Badania prenatalne VERACITY i VERAgene wykonywane są po konsultacji z lekarzem. Przebieg badań jest prosty.

Test VERACITY wymaga pobrania próbki krwi z ramienia matki. W przypadku badania VERAgene konieczne jest pobranie krwi od matki i wymazu z policzka od biologicznego ojca.

Następnie próbki analizuje się w laboratorium przy użyciu zastrzeżonej technologii nowej generacji. Wyniki badań prenatalnych VERACITY i VERAgene są dostępne po około 14 dniach. Potem lekarz przekazuje je rodzicom wraz z adekwatną poradą.

Przeciwwskazania do wykonania badań prenatalnych

Przeciwwskazaniami do wykonywania nieinwazyjnych badań prenatalnych u kobiet w ciąży, takich jak np. VERACITY i VERAgene, są niektóre schorzenia czy przebyte zabiegi, w tym:

• mozaikowatość łożyska, matki lub płodu;
• przeszczep szpiku lub narządu;
• nowotwór złośliwy (przebyty lub trwający);
• ciąża, do której doszło w wyniku zapłodnienia plemnikami dawcy lub skorzystania z usług matki zastępczej;
• transfuzja krwi w przeciągu 12 miesięcy przed badaniem;
• występowanie translokacji zrównoważonej u któregokolwiek z rodziców;
• bliskie pokrewieństwo rodziców.

Badania prenatalnego VERAgene nie można też wykonać w przypadku braku materiału DNA od biologicznego ojca (należy wówczas rozważyć przeprowadzenie testu VERACITY).

Cena badań prenatalnych

Badania prenatalne ze względu na swoją złożoność i zakres stanowią duży wydatek. Cena badania VERAGENE wynosi 2990 zł bez względu na to, w jakim mieście w Polsce znajduje się placówka. Nieco mniej zapłacimy za badanie VERACITY: koszt to 2300 zł (stan na 28.01.2022 r.).

Porównanie badań prenatalnych

Czym różnią się od siebie nieinwazyjne badania prenatalne VERAgene, VERACITY i Test Panorama?

Co analizują badania prenatalne VERAgene i VERACITY

Dzięki nieinwazyjnym badaniom prenatalnym VERAgene i VERACITY możliwe jest oszacowanie ryzyka wystąpienia u dziecka schorzeń genetycznych, takich jak:

• zespół Downa (trisomia 21): ta wada wrodzona jest wywołana dodatkową kopią chromosomu 21. To najczęstsza genetyczna przyczyna niepełnosprawności umysłowej, która występuje z częstością 1:830 dzieci żywo urodzonych. Osoby z zespołem Downa posiadają przeciętnie IQ na poziomie 50 i zawsze są w pewnym stopniu niepełnosprawne umysłowo. U niektórych dzieci z trisomią 21 występują też wady serca, słuchu czy wzroku;
• zespół Edwardsa (trisomia 18): jego przyczyną jest dodatkowa kopia chromosomu 18. Zespół Edwardsa występuje z częstością 1:7 500 dzieci żywo urodzonych i powoduje ciężką niepełnosprawność umysłową. Większość dzieci ma wiele wad wrodzonych mózgu, serca i innych narządów. Często występują też poronienia lub martwe urodzenia. Z dzieci żywo urodzonych większość umiera przed osiągnięciem pierwszego roku życia;
• zespół Patau (trisomia 13): jego przyczyną jest dodatkowa kopia chromosomu 13. Zespół Patau występuje z częstością 1:22 700 dzieci żywo urodzonych i powoduje ciężką niepełnosprawność umysłową.  Większość dzieci z tym zespołem ma liczne wady wrodzone mózgu, serca i innych narządów. Wiele ciąż kończy się poronieniem lub urodzeniem martwego dziecka. Z dzieci żywo urodzonych większość umiera przed osiągnięciem pierwszego roku życia;
• zespół Turnera (monosomia X): to wada wrodzona wywołana brakiem jednej kopii chromosomu X. Występuje z częstością 1:5 000 dzieci żywo urodzonych, wyłącznie u kobiet. Dziewczynki z zespołem Turnera są niższe niż przeciętnie. U niektórych występują wady serca lub nerek, problemy ze słuchem oraz trudności w uczeniu się. Dziewczynki z monosomią chromosomu X we wczesnym dzieciństwie mogą wymagać terapii hormonem wzrostu i na ogół w okresie dojrzewania wymagają podawania hormonów płciowych. Dorosłe kobiety często są bezpłodne;
• zespół potrójnego chromosomu X (trisomia X): ten zespół wad wrodzonych nazywany jest także zespołem nadkobiety. Charakteryzuje się uwydatnionymi drugorzędnymi cechami płciowymi i ponadprzeciętnym wzrostem;
• zespół Klinefeltera (XXY): to najczęstsza aneuploidia chromosomalna. Występuje w przypadku 1 na 500 porodów, tylko u chłopców. Cechuje się słabo rozwiniętym umięśnieniem, kobiecą sylwetką czy dłuższymi niż przeciętnie kończynami. Mężczyźni z zespołem Klinefeltera są bezpłodni;
• zespół Jacobsa (XYY): nazywany jest również zespołem supersamca. Chory osiąga wyższy wzrost niż spodziewany. Możliwe jest także, że zespół Jacobsa powoduje lekkie obniżenie ilorazu inteligencji (10-15 punktów IQ), ale takie różnice występują również między zdrowym rodzeństwem. Nie potwierdzono doniesień o wzroście agresji;
• zespół XXYY: to rzadka aneuploidia chromosomalna. Występuje nie częściej niż 1 na 18 000 urodzeń. Charakteryzuje się opóźnieniem rozwoju, opóźnieniem umysłowym, bezpłodnością, wysokim wzrostem oraz – paradoksalnie – niskim poziomem testosteronu;
• zespół DiGeorge'a (22q11.2): jest wywoływany brakiem małego fragmentu chromosomu 22. Występuje z częstością 1:2 000 dzieci żywo urodzonych. Większość osób z tym zespołem jest obarczona niepełnosprawnością umysłową oraz opóźnionym rozwojem mowy i języka. U wielu dzieci występują wady serca i problemy z układem odpornościowym, a u niektórych również zaburzenia ze spektrum autyzmu czy schizofrenia;
• zespół delecji 1p36: jest spowodowany brakiem małego fragmentu chromosomu 1. Występuje z częstością 1:5 000 dzieci żywo urodzonych. Dzieci z monosomią 1p36 są niepełnosprawne umysłowo w stopniu umiarkowanym lub ciężkim. U większości występują też wady serca. Mogą również cierpieć z powodu wady wzroku i/lub słuchu, napadów drgawkowych, problemów z zachowaniem czy osłabionego napięcia mięśniowego;
• zespół Smith-Magenis (17p11.2): pojawia się z częstotliwością 1 na ok. 15 000-25 000 urodzeń. Nie wpływa negatywnie na przebieg ciąży. Twarz dziecka z zespołem Smith-Magenis wykazuje cechy dysmorficzne. U dzieci z tym zespołem występuje też opóźnienie rozwoju psychoruchowego, mowy, niepełnosprawność intelektualna, zaburzenia emocjonalne czy związane z zachowaniem. Dzieci z tą mikrodelecją cierpią też na poważne zaburzenia snu;
• zespół Wolfa-Hirschhorna (4p16.3): jego częstość występowania to 1 na 50 000 urodzeń. Dzieci z zespołem Wolfa-Hirschhorna rzadko dożywają 2 lat. Charakterystycznymi objawami tego zespołu są: rozszczep podniebienia, krótsza górna warga, szeroko rozstawione oczy, haczykowaty nos, mała żuchwa, niska masa urodzeniowa czy obniżone napięcie mięśniowe.

Dodatkowo badanie prenatalne VERAgene analizuje pobrany materiał DNA pod kątem ponad 100 chorób jednogenowych.

Źródła:

Genetics in Medicine
Thompson and Thompson, (7th Ed), Nussbaum et al 2007, Oxford Saunders, Phila, PA
Clinical Genetics Handbook
(2nd Ed), Arthur Robinson & Mary G Linden, 1993, Cambridge, Mass, Blackwell Scientific Publications
GeneReviews
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK1116/
Genetics Home Reference
https://ghr.nlm.nih.gov/
https://nipd.com/products/prenatal/veracity-patients/
https://nipd.com/products/prenatal/veragene-patients/
https://veragene.pl/
https://veracity.com.pl/
https://podyplomie.pl/ginekologia/29437,badania-prenatalne (dostęp 19.09.2021)
https://www.researchgate.net/publication/331317310_Smith-Magenis_syndrome_-_acase_study (dostęp 19.09.2021)

Powiązane tematy: 

• Badania prenatalne w I trymestrze ciąży
• Badania prenatalne w II trymestrze ciąży
• Badania prenatalne w III trymestrze ciąży
• Czym różni się test NIFTY od innych rodzajów testów prenatalnych?
• Ćwiczenia w ciąży. Przykłady bezpiecznych ćwiczeń
• Objawy zespołu Downa