Aparat ortodontyczny – kiedy nosić aparat na zęby?

Kto zakłada aparat ortodontyczny?

Wbrew stereotypom, u specjalisty ortodoncji nie pojawiają się tylko tacy pacjenci, którym zależy na estetycznym wyglądzie. Owszem, cele wizerunkowe przyświecają sporej części osób zainteresowanych aparatem ortodontycznym i to, jak zmienia rysy twarzy po zakończeniu kuracji. Jednak coraz liczniejsza grupa pacjentów zgłasza się z powodu problemów z uzębieniem oraz bólem, jaki wywołuje nieprawidłowy zgryz.

Terapia przynosi skutek nie tylko estetyczny. Widoczne są również efekty związane z poprawą komfortu życia, zmniejszeniem intensywności bądź całkowitym ustąpieniem bólu głowy (zwykle mylnie uważanego za migrenowy – a którego przyczyną jest stałe napięcie mięśni w obrębie żuchwy) oraz mniejszym zagrożeniem próchnicą i parodontozą.

Kiedy założyć aparat ortodontyczny?

Noszenie aparatu ortodontycznego należy rozważyć:

• jeśli w rodzinie mamy przypadki powikłań związanych z wadami zgryzu – niestety, nowsze badania problemu wskazują, że najczęściej przyczyną takich wad jest skłonność genetyczna;
• kiedy borykamy się z paradontozą – zmniejszenie odporności zębów, ich rozchwianie czy cieńsze końcówki są zwykle spowodowane właśnie przez nieprawidłowy zgryz;
• w przypadku, w którym zależy nam na dobrym wyglądzie (zajęcia związane z mediami czy biznesem) lub gdy wada jest tak poważna, że rzutuje na nasze codzienne życie i jest przyczyną kompleksów;
• kiedy cierpimy z powodu bólu żuchwy czy głowy – niemal zawsze unormowanie zgryzu powoduje, że dolegliwości bólowe znikają;
• jeśli nasze zęby często pękają, kruszą się, nie trzymają wypełnień itp. przyczyną może być właśnie wada zgryzu;
• gdy wada zostanie zdiagnozowana u dziecka – nieleczona może być przyczyną fizycznych uszkodzeń zębów, a niekiedy wręcz może utrudniać prawidłowe pojawienie się zębów stałych;
• kiedy dziecko sepleni/mówi niewyraźnie lub gdy ma wyraźnie cofnięty podbródek – aparat wspomoże terapię logopedyczną oraz unormuje wygląd twarzy.

Istnieje szeroki wachlarz wskazań do rozważenia zastosowania aparatu.

Jakie zmiany powoduje aparat ortodontyczny?

Odpowiedź na to pytanie jest istotna dla osób, które poza fizycznymi dolegliwościami, przez całe lata zmagały się z kompleksami związanymi z wyglądem swojego uzębienia i całej twarzy. Zastosowanie leczenia zlikwiduje nie tylko problemy bólowe czy stomatologiczne, ale także dyskomfort związany z nienaturalnym układem mimiki, widocznym stłoczeniem/skrzywieniem zębów czy w końcu ze zdeformowanym podbródkiem.

Jak działa aparat ortodontyczny?

Podstawowym skutkiem, jaki lekarz chce osiągnąć na uzębieniu pacjenta, jest unormowanie zgryzu. Aby ten cel osiągnąć, należy posłużyć się aparatem ortodontycznym, składającym się z następujących elementów:

• Pierścień – umieszczany na szóstkach zamiast zamków;
• Rurka na trzonowcu – nakładana zwykle na szóstki/siódemki, umożliwia łatwiejszą higienę, używany w przypadku wymagania mniejszych sił działających na ząb, nie powoduje dyskomfortu pacjenta;
• Zamek metalowy – kluczowy element, przyklejany do zęba specjalnym klejem; to właśnie od prawidłowego ułożenia zamków zależy skuteczność całej terapii, ponieważ to właśnie na nie działa siła metalowego łuku ortodontycznego;
• Łuk – element rozpychający zęby, mający ułożyć je tak, jak zaplanował ortodonta; zwykle jest wykonany ze stali bądź stopów z dodatkiem tytanu czy niklu; w trakcie leczenia stosuje się różne łuki, mogące oddziaływać z określoną siłą na konkretne zęby;
• Elastyczna ligatura – zwykle gumowy element (określany przez pacjentów jako gumeczki), którego zadaniem jest utrzymanie łuku w metalowych zamkach; dzięki ligaturom reguluje się poprawne ułożenie łuku;
• Haczyk na zamku – element używany do mocowania dodatków, jak choćby niżej wspomniane sprężynki;
• Sprężynka coil – jej zadanie to rozpychanie zbyt blisko ułożonych zębów, działa silniej i szybciej niż łuk.

Mówiąc obrazowo, aparat ortodontyczny za pomocą łuku, umiejscowionego w przyklejonych do zębów zamkach, przepycha je w trakcie wielomiesięcznego leczenia na właściwe, zaplanowane przez ortodontę miejsce.

Kiedy wynaleziono aparat ortodontyczny?

Wbrew pozorom historia aparatu ortodontycznego nie jest tak krótka, jak byśmy myśleli. Już starożytni Rzymianie próbowali prostować zęby. Aparaty ortodontyczne, które mają wiele wspólnego z tymi, które znamy z naszych czasów, to domena XVIII wieku i wynalazek ojca stomatologii, czyli francuza o nazwisku Pierre Fauchard. To właśnie jemu zawdzięczamy wiele narzędzi dentystycznych i zastosowanie aparatu ortodoncyjnego.

Etapy rozwoju ortodoncji

• Preangleizm - okres od 1728 do 1890, kiedy stosowano pierwsze aparaty regulujące zgryz. Początkowo były one wykonane ze złota lub srebra i mogły sobie na nie pozwolić osoby zamożne. Pierwsze metody były niezbyt dokładne i dość bolesne (zęby rozpychano użyciem dźwigni);
• Angleizm - okres obejmujący lata 1900-1910, kiedy stosowano już tańsze i mniej szlachetne stopy metali, co spowodowało demokratyzację ortodoncji;
• Neoangleizm i mershonizm - okres 1910-1920, któremu zawdzięczamy współczesny model aparatu z łukiem i stosowaniem sprężystego drutu;
• Okres płyt aktywnych - trwający od 1930 do dziś, wykorzystujący elementy gumowe (kauczuk);
• Ortodoncja czynnościowa - rozpoczynająca się w 1927 roku i trwająca do dziś, która umożliwiła jednoczesne rozszerzanie żuchwy i szczęki.

Nowoczesna ortodoncja coraz silniej skręca w kierunku estetyki leczenia: aparat staje się coraz bardziej przezroczysty, a sama terapia szybsza i skuteczniejsza.

Warto pamiętać, że masowe leczenie ortodontyczne dorosłych to domena drugiej połowy XX wieku (od lat sześćdziesiątych), a prekursorem były Stany Zjednoczone.

Aparat ortodontyczny a wiek pacjenta

Noszenie aparatu jest niezależne od wieku pacjenta: istnieją zarówno metody i środki stosowane dla dzieci, jak i dla dorosłych. Podstawowymi przesłankami, które powinny skłonić nas do przemyślenia możliwości wizyty u ortodonty, będzie z pewnością zauważanie u nas albo u dziecka następujących objawów:

• częste infekcje próchnicze,
• urazy mechaniczne zębów,
• uczucie słabego osadzenia zębów w dziąśle,
• widoczne przesunięcia zębów,
• bóle żuchwy i głowy,
• konieczność protetyki.

Niezależnie od naszego wieku, w przypadku wystąpienia któregoś z powyższych objawów, powinniśmy skonsultować się z ortodontą.

Rodzaje aparatów ortodontycznych

Dzieciom lekarz zaproponuje aparat ortodontyczny ruchomy. Nie jest tak inwazyjny jak stały, ale w przypadku nieukształtowanego jeszcze zgryzu radzi sobie wyśmienicie.

W przypadku dorosłych pacjentów, gdzie opór kości będzie o wiele większy, konieczny jest aparat ortodontyczny stały. Należy go nosić na zębach przez kilkanaście miesięcy (oczywiście mniej więcej raz w miesiącu niezbędna jest regulacja łuku przez fachowca).

Przed pierwszą wizytą możemy zapoznać się z podstawowymi informacjami na temat tych rozwiązań, szukając w sieci wyrażenia w rodzaju "aparat ortodontyczny rodzaje". Dla naszego bezpieczeństwa najlepiej byłoby korzystać z portali medycznych. Według fachowców aparaty ruchome sprawdzają się najlepiej w przypadku dzieci, które nie mają jeszcze wszystkich stałych zębów.

Na noszenie aparatu ortopedycznego nigdy nie jest za późno – oczywiście granicą są te lata naszego życia, w których mamy jeszcze większość własnych zębów.

Dla kogo aparat ortodontyczny?

Choć teoretycznie można używać aparatu ruchomego aż do 24. roku życia (czyli do zakończenia kształtowania się ułożenia szczęki i zębów i do momentu, kiedy kości przestają się rozrastać), to najlepsze efekty osiąga się, wykorzystując go do terapii dzieci do 12. roku życia.

Zarówno teoria, jak i praktyka ortodontyczna nie widzą przeciwwskazań do używania aparatów w przypadku dzieci, u których rozpoczyna się wyrzynanie zębów stałych, czyli zwykle w okolicy 6. roku życia. Plusem wczesnego reagowania jest szybkie uzyskanie efektów leczenia – niestety, w przypadku osób dorosłych trwa ono co najmniej kilkanaście miesięcy.

Jeśli zależy nam na czasie i chcemy mieć jak najkrócej założony aparat, pomocna okaże się interwencja chirurga, który natnie dziąsła tak, by zęby łatwiej się przemieściły.

Dla osób ogólnie zdrowych nie ma żadnych przeciwwskazań do noszenia aparatów – nie jest to już oczywiste w przypadku osób chorujących przewlekle. Kategorycznie nie mogą z tej formy prostowania zgryzu skorzystać:

• cukrzycy,
• osoby chore np. na białaczkę czy borykające się z zaburzeniami hormonalnymi.

Aparat ortodontyczny a ciąża

Wbrew niektórym stereotypom noszenie aparatu podczas ciąży nie zaszkodzi w żaden sposób dziecku, a wręcz przeciwnie, stymuluje lepsze dbanie o stan uzębienia. Przeciwwskazanie dotyczy samego zakładania aparatu podczas ciąży, kiedy kategorycznie odradza się wykonywanie zdjęć rentgenowskich, które są zagrożeniem dla płodu.

Jednym słowem: jeśli kobieta zajdzie w ciążę, mając już zamontowany aparat, nic nie stoi na przeszkodzie, by kontynuować leczenie; jednak z samym jego rozpoczęciem musimy zaczekać do okresu po porodzie.

Który aparat ortodontyczny wybrać?

Zanim zdecydujemy się na aparat, warto poświęcić nieco czasu na zapoznanie się z zasadami wyboru jego najbardziej istotnego elementu, czyli zamków. Poznając ich koncepcję, nie tylko zapoznamy się z tym jak aparat ortodontyczny prostuje zęby. Będziemy również potrafili świadomie wybrać rozwiązanie spośród tych proponowanych przez ortodontę.

Co jest kluczowe przy doborze zamków aparatu ortodontycznego:

• dobra kontrola pozycji zębów, niewielkie rozmiary zamków, ich niezawodność i niewygórowana cena;
• wielkość kanału zamka: 0,022 (zamiast dawnych 0,018);
• zamki z podwójną parą skrzydełek (zamiast pojedynczych);
• zamki metalowe, najlepiej produkowane z wykorzystaniem frezowania CNC, a nie odlewania wtryskowego czy MIM;
• zamki bez haczyków, do których w razie konieczności montuje się tymczasowe haczyki (np. Kobyashi);
• zamki tradycyjne (tańsze, powszechnie znane, łatwe w kontroli i mniejsze), czy samoligaturujące (droższe, o większym ryzyku odklejenia, mniej komfortowe ze względu na rozmiar i udoskonalane od 1935 roku).

Obecnie pacjent staje przed podstawowym wyborem:

• aparaty z zamkami ligaturowanymi – rozwiązanie tradycyjne, gdzie drut jest trzymany w zamkach przez specjalne gumowe elementy, czyli ligatury;
• aparat samoligaturujący – rozwiązanie nowocześniejsze (choć pierwszy aparat tego typu pojawił się w 1935 roku), gdzie nie używa się ligatur, a drut jest trzymany przez specjalne, profilowane klapki; według wielu profesjonalistów model ten jest mniej bolesny i uzyskuje się szybsze efekty.

Zakładanie aparatu ortodontycznego

Niestety, choć sam proces zakładania aparatu ortodontycznego nie jest zbyt czasochłonny, to samo przygotowanie się do niego może już nam zająć dłuższy okres. Jest to spowodowane koniecznością wyleczenia wszystkich zębów, zrobienia prześwietleń czy specjalnych odlewów.

Przed założeniem aparatu ortodontycznego należy:

• zrobić dwa zdjęcia rentgenowskie, które pomogą ortodoncie wybrać właściwe metody leczenia i rodzaj aparatu,
• zlikwidować kamień nazębny,
• wyleczyć wszystkie zęby, które są zaatakowane przez próchnicę,
• sporządzić odlewy naszej szczęki.

Zdarza się, że do osiągnięcia prawidłowego zgryzu i skuteczności terapii aparatem ortodontycznym niezbędne jest usunięcie zdrowego zęba – w takim wypadku pacjent jest o tym informowany wcześniej.

Aparat ortodontyczny a higiena

Na pierwszych wizytach lekarz wprowadza pacjenta w podstawowe zasady postępowania z aparatem, które obejmują zarówno higienę, jak i postępowanie w przypadku usterki (np. gdy odklei się jeden z zamków) oraz wskazówki co do właściwego odżywiania się.

Trzeba zaznaczyć, że jeśli zaniedbamy higienę, dentysta będzie musiał zdjąć aparat, by wyleczyć zepsute zęby oraz usunąć nagromadzony kamień. Niezwykle ważna jest nauka, jak jeść podczas noszenia aparatu oraz jak myć zęby.

Sam proces zakładania aparatu trwa przeważnie około 1 godziny i jest niebolesny. Zdejmowanie całego aparatu może być nieco nieprzyjemne ze względu na wibracje, jakie towarzyszą odklejaniu zamków za pomocą specjalnych narzędzi. Całe leczenie ortodontyczne trwa przeważnie od około 1,5 roku do nawet 3 lat, jednak zwykle większość pacjentów z sukcesem kończy terapię bliżej pierwszej granicy.

Kiedy zdejmuje się aparat ortodontyczny?

Jak szybko widać efekty noszenia aparatu? To podstawowe pytanie, które zadają pacjenci rozpoczynający leczenie. Oczywiście, kiedy zależy nam jedynie na aspekcie estetycznym to można przyśpieszyć efekty, jeśli rozważając aparat ortodontyczny czy licówki wybierzemy te drugie.

Skuteczne leczenie z wykorzystaniem aparatu zwykle kończy się po mniej więcej półtora roku, co w przypadku aparatu ligaturowego przekłada się na około 20 wizyt kontrolnych. O zdjęciu aparatu decyduje oczywiście ortodonta: sam zabieg jego usunięcia trwa zwykle niespełna 40 minut i jest niemal bezbolesny. W trakcie tej czynności dentysta usuwa zamki oraz pozostały po nich klej.

Jeśli w trakcie leczenia prawidłowo dbaliśmy o higienę jamy ustnej, to z pewnością nie grożą nam żadne przebarwienia na zębach.

Warto pamiętać, że samo zdjęcie aparatu ortodontycznego nie decyduje o zakończeniu leczenia. Zęby mają tendencje do samoistnego powrotu na wcześniej zajmowane miejsca, stąd koniecznością jest profilaktyka. W praktyce polega ona na stosowaniu płytki retencyjnej bądź pozycjonera, a okres retencji powinien według praktyków trwać mniej więcej dwa razy tyle, ile trwał okres noszenia aparatu.

W przypadku dorosłych retencja będzie dłuższa niż w przypadku dzieci. Stosuje się często ruchome płytki, które początkowo nosi się całą dobę, a w końcowej fazie terapii stosuje jedynie na noc. Oczywiście w czasie tej profilaktyki niezbędne są wizyty u ortodonty, jednak już nie tak częste, jak w czasie pierwszego etapu.

Koszt aparatu ortodontycznego

Choć leczenie ortodontyczne bywa nieraz tak kosztowne, że pacjent decyduje się rozłożyć jego koszt na raty, to ciągle pozostaje ono najskuteczniejszą formą terapii w przypadku dolegliwości bólowych żuchwy i głowy, złego zgryzu (który często uszkadza zęby) i w końcu zaburzonego postrzegania własnej osoby (poprzez kompleks z powodu uzębienia).

Niestety, NFZ refunduje jedynie zabiegi ortodontyczne dla dzieci do 13. roku życia, więc dorośli muszą wyłożyć na nie fundusze z własnej kieszeni.

Dowiedz się więcej:

RTG cefalometryczne a plan leczenia ortodontycznego