Aktywność fizyczna dzieci i młodzieży

Aktywność fizyczna a rozwój dzieci i młodzieży

Etapy aktywności ruchowej a wiek dziecka

Okres wczesnego dzieciństwa (od urodzenia do około 6. r.ż.)

Jest to czas najszybszego rozwoju motorycznego i największej ruchliwości. Małe dzieci (noworodki, niemowlęta), które jeszcze nie chodzą muszą mieć zapewnioną przestrzeń, która nie będzie krępowała ruchów nóżek, rączek i pozwoli na bezpieczne obroty, raczkowanie, siadanie, odpychanie, podciąganie oraz chwytanie różnych przedmiotów. W tym wypadku istotne jest, aby dziecko przebywało w pozycji zgodnej, z jego aktualnym ruchowym rozwojem. Zbyt wczesna pionizacja nie jest wskazana. Niepotrzebnie obciążamy jeszcze niegotowe na to stawy krzyżowo-biodrowe, biodrowe kręgosłupa, jednocześnie ograniczając możliwości ruchowe dziecka.

W pewnym momencie rodzice stoją przed pokusą pomagania swojej pociesze, np. decydując się na wykorzystanie chodzika, a co za tym idzie myślą, że dzięki temu zapewnią ruch i szybszą naukę chodzenia - nic bardziej błędnego. Dziecko musi zdobyć po kolei wszystkie niższe pozycje, aby dojść samodzielnie do najwyższej - chodzenia, biegania.

Hiperaktywność dziecka

Hiperaktywność w okresie wczesnego dzieciństwa jest związana z niedojrzałym układem nerwowym, jak również obciążeniem wysiłkowym, które stymuluje naturalny rozwój motoryki i funkcji zaopatrzenia tlenowego. Przy tym dziecko ma naturalną zdolność hamowania tej aktywności, np. przez drzemkę w ciągu dnia, samoregulację poprzez zabawę statyczną np. układanie klocków, puzzli, rysowanie, „czytanie” książeczek, itp.

Szczególnie zalecane aktywności w tym wieku, to zabawy: w domu, żłobku, przedszkolu, z wykorzystaniem na przykład balonów, budowanie wieży z pudełek różnej wielkości, tory przeszkód, labirynty, użycie farb do malowania stopami bądź rękami, budowanie szałasu. Polecane są także zabawy poza domem, na placach zabawach możemy znaleźć różnego rodzaju liny, małe ścianki wspinaczkowe, ruchome podłoża czy drabinki. Warto skorzystać również ze spacerów na świeżym powietrzu, z wykorzystaniem sprzętu, takiego jak rower, wrotki, rolki, hulajnogi.

Od około 3.-4. miesiąca życia rodzice mogą zabrać pociechę na basen. Nie będzie to oczywiście nauka pływania, ale bardzo ważne jest oswajanie się z wodą i zdobycie umiejętności unoszenia się na niej. W wodzie, mimo pierwszego niepokoju niemowlę szybko uczy się odpowiedniej pracy całego ciała, rozluźniania mięśni, poznaje jak czuć własne ciało. Pływanie kształtuje zmysł równowagi, poprawia koordynację ruchową, rozwija zmysł dotyku.

Nie zapominajmy też o sportach zimowych - na początek sanki, ale już 3-4 latek może spróbować swoich sił na nartach, łyżwach. Warto skorzystać z lekcji u profesjonalnych instruktorów, mają odpowiednie podejście i kwalifikacje. Ważne, aby każda aktywność ruchowa sprawiała radość dziecku.

Młodszy wiek szkolny (około 6.-12. r.ż.)

Zapotrzebowanie na aktywność fizyczną w wieku wczesnoszkolnym i szkolnym jest nadal duże, to tzw. "złoty okres motoryczności", w którym pojawia się panowanie nad ruchem i ekonomia. Dziecko łatwo opanowuje jazdę na rowerze, łyżwach, pływanie. Czerpie radość z wysiłku fizycznego i współzawodnictwa z rówieśnikami. W tym okresie szczególnie ważna jest aktywność ruchowa, która pozwala na zrównoważyć czas, jaki dziecko spędza w pozycji siedzącej. Najlepszą aktywnością będzie codzienna dawka zabawy na podwórku, w postaci: skakania, biegania, jazdy na rowerze, rolkach, hulajnodze czy deskorolce. Aktywne spędzanie czasu rozwija harmonijnie, zapewnia pracę wszystkich mięśni, w różnych kierunkach. Ważne są również regularne zajęcia nauki pływania, które odciążają i zapewniają pracę wszystkich mięśni. U dzieci z wadami postawy warto indywidualnie dobrać rodzaj aktywności, w porozumieniu z fizjoterapeutą.

Korzystajmy również z placów zabaw, trampolin, z zajęć zorganizowanych, jak: sporty walki, piłka nożna, taniec, gimnastyka sportowa czy ścianki wspinaczkowe. Są to aktywności zapewniające symetryczną pracę całego narządu ruchu. Należy pamiętać, aby dostosować aktywność do potrzeb i fizycznych możliwości dziecka, tak by sprawiała przyjemność. Dzieci bardzo ruchliwe będą miały czas dla siebie, co pozwoli później spokojniej podejść do obowiązków domowych. Odpowiednio dobrane zajęcia mogą też zachęcić dzieci mniej ruchliwe. Istotny jest właściwy wybór aktywności fizycznej, dopasowanej do charakteru i zainteresowań.

Ważną rolę odgrywają także zajęcia wychowania fizycznego w szkole, podczas których można się bawić i jednocześnie rozwijać ruchowo za pomocą gier i zabaw z rówieśnikami. Dobrym rozwiązaniem są także zorganizowane obozy sportowe zarówno letnie, jak i zimowe. To korzystny czas dla rozwoju ruchowego w grupie, która bardzo mobilizuje szczególnie w tym wieku. Oprócz aktywności fizycznej należy w tym okresie zwrócić uwagę, jaką postawę ciała przybiera dziecko w trakcie odrabiania lekcji, siedzenia w szkole, podczas gier elektronicznych czy zabawy w pozycji siedzącej.

Do posiłków i odrabiania lekcji bardzo dobrym rozwiązaniem będzie siedzenie na dużej piłce czy wałku. Daje to możliwość ruchu podczas siedzenia. Dzieci często nie są w stanie usiedzieć w jednym miejscu. Piłka pozwala zatrzymać dziecko na dłużej przy biurku, bez garbienia się czy asymetrycznego siedzenia, dodatkowo aktywuje do pracy mięśnie całego ciała. Ruch relaksuje, a co za tym idzie dziecko dłużej może skoncentrować się na wykonywanym zadaniu. Dla młodszych dzieci piłkę mogą zastąpić nadmuchane zwierzątka. Aby zapewnić komfort podczas siedzenia, piłka powinna być odpowiednio dobrana. Kolana powinny znajdować się trochę poniżej bioder, nie zapomnijmy o dopasowaniu blatu biurka.

Okres dojrzewania płciowego (12.-18. r.ż.)

W tym okresie następuje zakłócenie rozwoju motorycznego. W wyniku przyśpieszonego, ale nieharmonijnego wzrostu poszczególnych części ciała pojawia się niezgrabność ruchowa. Obniżona niechęć do ruchu obserwowana jest szczególnie u dziewcząt, w okresie pierwszej miesiączki. Istnieje hipoteza, że jest to naturalny mechanizm obronny związany z nadmiernym wydatkiem energii, jaki jest związany z rozwojem narządów rodnych młodej kobiety.

Aktywność dzieci i młodzieży - rekomendacje WHO 

Ogólnoświatowe rekomendacje dotyczące niezbędnej, minimalnej aktywności fizycznej w wieku 5.-17. lat to szerokie spektrum obejmujące różne działania i czynności związane z grami, zabawami, lokomocją, szkolnymi lekcjami wychowania fizycznego oraz pozostałymi aktywnościami ruchowymi z rodziną czy znajomymi. W celu poprawy wydolności krążeniowo-oddechowej oraz narządu ruchu wskazana jest codzienna, minimum godziny wysiłek fizyczny o umiarkowanej i średniej intensywności. Może to być codzienny, szybszy spacer, zajęcia sportowe w szkole, rower.

Co najmniej 3 razy w tygodniu powinno się wykonywać ćwiczenia wzmacniające mięśnie, poprawiające gibkość, szybkość i siłę mięśni. Wskazany jest basen, zajęcia sportowe typu taniec, zajęcia ogólnorozwojowe, piłka nożna, sztuki walki, jogging, szybsza jazda na rowerze, jazda na rolkach. Minimalna ilość kroków dziennie, jaka jest zalecana dla dzieci i nastolatków to 6000 kroków.

Przeczytaj artykuł: Jakie ćwiczenia dla dzieci? Przykłady

Przyczyny niskiego poziomu aktywności fizycznej

Wyniki analiz przeprowadzonych w ramach międzynarodowych badań nad zachowaniami zdrowotnymi młodzieży szkolnej HBSC (Health Behaviour in School-aged Children wykonywane są w Polsce od 1990 r. co 4 lata). W przeglądzie z 2006 roku uczestniczyło 41 krajów. Odsetek młodzieży w Polsce przeznaczającej na aktywność fizyczną, co najmniej 60 minut codziennie jest bardzo mały, zmniejsza się  wraz z wiekiem - u dziewcząt jest niższy niż u chłopców. Daje to nam 32. miejsce wśród 41 krajów. Analizowany wskaźnik aktywności fizycznej brał pod uwagę zajęcia wychowania fizycznego w szkole.

Jest to poważny problem, ponieważ to w okresie dorastania uczymy się różnych form aktywności fizycznej. Znacznie trudniej jest nauczyć się pewnych aktywności fizycznych w wieku dorosłym np. pływania, jazdy na rowerze czy na nartach.

Warto, aby rodzice zwrócili uwagę na regularną aktywność dzieci i młodzieży - spacery, szybkie marsze, jazda na rowerze, rolkach czy wizyty na basenie. Młodzież szkolna powinna regularnie uczestniczyć w szkolnych zajęciach sportowych (lekcje wychowania fizycznego, zawody sportowe, olimpiady szkolne, zajęcia na basenie itp.) Dla nastolatków atrakcyjne mogą być zajęcia w klubach fitness, takie jak: pilates, aerobic, tabata, crossfit, joga, stretching, ścianka wspinaczkowa, badminton lub gry zespołowe. Pamiętajmy przy wyborze sportu, aby było on symetryczny dla całego ciała (lewa i prawa połowa ciała równo obciążona), szczególnie w okresie intensywnego wzrostu u dzieci i młodzieży, gdy zaobserwujemy wadę postawy ciała. W razie wątpliwości warto zasięgnąć porady specjalisty.

Z młodszymi dziećmi można wybrać się na spacer do parku, lasu, ułożyć tor przeszkód z patyków, szyszek, omijać go na różne sposoby - wszystko zależy od kreatywności opiekunów. Może pamiętamy zabawy z naszego dzieciństwa? Zaproponujmy je dzieciom i wspólnie się bawmy. Odwiedzajmy place zabaw i boiska przeznaczone do różnych gier zespołowych. Powstaje ich coraz więcej, są bezpłatne. To tylko od nas zależy, jak zaplanujemy wspólny czas z dziećmi, rodziną, znajomymi.

Przeczytaj także: 

Miażdżyca – objawy, leczenie i dieta przy miażdżycy

Wpływ aktywności fizycznej na zdrowie człowieka - jak uniknąć chorób?

Źródło: 

1. Mamo Tato co Ty na to. Paweł Zawitkowski i Przyjaciele.
2. https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/prawidlowyrozwoj/rozwojfizyczny/73905,aktywnosc-fizyczna-w-dziecinstwie-i-mlodosci
3. https://ncez.pl/aktywnosc-fizyczna/dzieci-i-mlodziez/aktywnosc-fizyczna-dzieci-i-mlodziezy-----koniecznosc-czy-przyjemnosc-
4. Doświadczenia własne.