W Polsce rośnie liczba osób zaszczepionych przeciwko COVID-19. Wzrasta zainteresowanie testami oceniającymi nabycie odporności po szczepieniu. Producenci testów podkreślają różnice między testami w kierunku przeciwciał i zaznaczają, że różne testy mogą mieć zastosowanie w różnych sytuacjach. Jaki test wybrać po zaszczepieniu przeciwko COVID-19, a jaki po przechorowaniu?

Spis treści: 

  1. Kiedy pojawia się odporność po szczepieniu na COVID-19?
  2. Jak sprawdzić, czy mam odporność na COVID-19 po szczepieniu
  3. Jak wybrać test oceniający odporność po szczepieniu?
  4. Jak się przygotować do badania przeciwciał po szczepieniu na COVID-19?
  5. Wynik badania - czy mam odporność po szczepionce na koronawirusa?
  6. Czy odporność po szczepionce jest lepsza niż po przechorowaniu?
  7. Poziom przeciwciał po szczepieniu u ozdrowieńców

Kiedy pojawia się odporność po szczepieniu na COVID-19?

Częściowa odporność może pojawić się już po pierwszej dawce szczepienia, ale może ona nie zapewniać pełnej ochrony deklarowanej przez producenta danego preparatu. Do nabycia pełnej odporności, ocenionej w badaniach klinicznych jako zapobieganie objawowemu COVID-19, konieczne jest uzyskanie dwóch dawek szczepionki. 

Po ilu dniach nabywa się odporność po szczepieniu na COVID-19?

Nazwa szczepionki

Minimalny odstęp między pierwszą a drugą dawką

Minimalny czas oczekiwania na nabycie pełnej odporności poszczepiennej od otrzymania pierwszej dawki

Minimalny czas oczekiwania na nabycie pełnej odporności poszczepiennej po drugiej dawce

Comirnaty (Pfizer)

21 dni

30 dni

7 dni

COVID-19 Vaccine Moderna

28 dni

42 dni

14 dni

COVID-19 Vaccine AstraZeneca

10-12 tygodni

85-99 dni

15 dni

Jeśli chcemy sprawdzić ilość poszczepiennych przeciwciał neutralizujących (czyli takich, których zadaniem jest unieszkodliwienie zakaźnej cząstki wirusa), powinniśmy wykonać odpowiedni test serologiczny po przewidywanym dla danej szczepionki okresie potrzebnym do nabycia pełnej odporności.

Częściowa odporność może pojawić się już po pierwszej dawce. Szacuje się, że pierwsze przeciwciała powinny być wykrywalne ok. 14 dni po podaniu pierwszej dawki.

TEST NA ODPORNOŚĆ PO SZCZEPIENIU NA COVID-19
Cena  od 120 zł

KUP ONLINE

Jak sprawdzić, czy mam odporność na COVID-19 po szczepieniu

Szczepionka może powodować nabycie dwóch typów odporności – humoralnej i komórkowej.

Odporność humoralna

Produkcja białka S przez komórki gospodarza pobudza układ odpornościowy do produkcji przeciwciał neutralizujących SARS-CoV-2 (odpowiedź humoralna). W przypadku odporności poszczepiennej odpowiedź humoralną można ocenić za pomocą testów serologicznych w kierunku przeciwciał przeciwko białku S.

Odporność komórkowa

Szczepienie prowadzi do wytworzenia również drugiego rodzaju odporności – odpowiedzi komórkowej z udziałem limfocytów T, którą można ocenić np. za pomocą testu wydzielania interferonu gamma (IGRA) – nie są one jednak rutynowo dostępne na polskim rynku.

Negatywny wynik testu oceniający stężenie przeciwciał w klasie IgG po szczepieniu nie pozwala na wykluczenie wytworzenia odporności poszczepiennej – pozwala ocenić tylko odporność związaną z produkcją przeciwciał neutralizujących koronawirusa. Na podstawie tego testu nie można jednak stwierdzić, że mimo braku przeciwciał nie został wytworzony drugi, rutynowo niebadany typ odporności – komórkowy.

Jak wybrać test oceniający odporność po szczepieniu?

Dotychczas na rynku dostępne były głównie testy oznaczające przeciwciała przeciwko SARS-CoV-2 po przechorowaniu. Od niedawna dostępne są również testy oceniające wytworzenie przeciwciał po zaszczepieniu przeciwko COVID-19.

Wszystkie dopuszczone do stosowania w Polsce szczepionki wykorzystują do pobudzania układu odpornościowego białko S (czyli tzw. białko kolca, ang. spike protein) produkowane po zaszczepieniu.

Białko S składa się z dwóch podjednostek S1 i S2, zawiera również znajdującą się w podjednostce S1 domenę wiążącą receptor na komórce gospodarce – RBD. Dostępne na rynku testy jako antygen (obcą strukturę, przeciwko której układ odpornościowy wytwarza przeciwciała) wykorzystują zarówno całe białko S składające się z dwóch podjednostek, jak i tylko podjednostkę S1 lub RBD – wszystkie te testy mogą być wykorzystywane do oceny nabycia humoralnej odporności poszczepiennej (wytworzenia przeciwciał neutralizujących koronawirusa).

Przy wyborze testu sprawdzającego nabycie odporności poszczepiennej należy wybierać te testy, które oceniają przeciwciała w klasie IgG skierowane przeciwko białku S (podjednostki S1 + S2), podjednostce S1 lub RBD.

Po przechorowaniu COVID-19 układ odpornościowy wytwarza zarówno przeciwciała przeciwko białku S, jak i białku N (białku nukleokapsydu) SARS-CoV-2, ponieważ ma kontakt z całym wirusem. Dlatego osoba po przechorowaniu może uzyskać dodatni wynik testu w kierunku przeciwciał zarówno skierowanych przeciwko białku S, jak i N. Z kolei osoba po zaszczepieniu uzyska negatywny wynik testu w kierunku przeciwciał przeciwko białku N, ale w przypadku obecności przeciwciał neutralizujących koronawirusa pozytywny w kierunku białka S.

Czym różni się badanie przeciwciał po szczepieniu od badania przeciwciał po zachorowaniu?

PO PRZECHOROWANIU

Różne elementy budowy koronawirusa mogą pobudzać układ odpornościowy.

Przy zakażeniu SARS-CoV-2 organizm ma kontakt z całym wirusem, dlatego mogą być wytworzone zarówno przeciwciała przeciwko białku N jak i S.

Jeżeli celem jest ocena nabycia odporności humoralnej po przechorowaniu COVID-19 lub potencjalnym zakażeniu można wybrać testy skierowane zarówno przeciwko białku N jak i S (wyniki obu testów mogą być dodatnie).

Przeciwciała przeciwko białku N informują, że osoba przechorowała COVID-19, jednak nie mają one charakteru przeciwciał neutralizujących – chroniących przed reinfekcją – w tym celu powinno się ocenić przeciwciała skierowane przeciwko białku S.

Budowa koronawirusa.

PO ZASZCZEPIENIU

Produkując szczepionki, wykorzystano sekwencje genetyczne kodującą tylko białko S, które pozwala wirusowi wejść do komórki gospodarza. Szczepionka powoduje zatem wytwarzanie przez komórkę gospodarza wyłącznie białka S, co stymuluje układ odpornościowy do produkcji przeciwciał i komórek odpornościowych tylko przeciwko temu określonemu białku.

Jak powstaje odporność po szczepieniu na COVID-19?U osoby zaszczepionej obecne będą przeciwciała skierowane tylko przeciwko białku S, nie innym białkom koronawirusa. Jeżeli celem jest ocena nabycia odpowiedzi poszczepiennej test powinien oceniać przeciwciała skierowane przeciwko białku S, jego podjednostce S1, lub domenie znajdującej się na tej podjednostce – RBD. Wynik testu przeciwciał skierowanych przeciwko białku N będzie negatywny

Na rynku dostępne są testy jakościowe, półilościowe i ilościowe. Optymalnie jest wybierać testy ilościowe, które cechują się wysoką wiarygodnością i informują, nie tylko, czy przeciwciała są obecne, lecz także, jak wysokie jest ich stężenie. Testy jakościowe informują o tym, czy badane przeciwciała są wykrywalne czy nie – nie informują o ich stężeniu.

Jak wybrać test oceniający przeciwciała po szczepieniu (nabycie odporności poszczepiennej)?

  1. Przeciwciała w jakiej klasie? Przeciwciała w klasie IgG.
  2. Przeciwciała skierowane przeciw któremu białku – N czy S? S (S1+S2), S1 lub RBD.
  3. Test ilościowy, półilościowy czy jakościowy? Ilościowy.

Kiedy warto wykonać test?

Po upływie przewidywanego dla danej szczepionki okresu potrzebnego  do wytworzenia pełnej odporności (np. dla szczepionki firmy Pfizer przynajmniej 7 dni po drugiej dawce).

Wybór testu

Porównanie testów serologicznych dostępnych w ofercie Medicover
Testy dostępne
w Medicover		Co weryfikuje?

Kiedy wykonać test?

Kiedy będzie dostępny wynik badania?
Potwierdzenie kontaktu
z SARS-CoV-2		Potwierdzenie nabycia odporności poszczepiennej

P-ciała p/wirusowi SARS-CoV-2 IgM półilościowo

(skierowane przeciwko białku S)


TAK

NIE

nie wcześniej niż 2-3 tyg. od zachorowania lub dodatniego wyniku testu PCR lub antygenowego

do 3 dni roboczych

P-ciała p/wirusowi SARS-CoV-2 IgG półilościowo

(skierowane przeciwko białku N)

TAK

 NIE

nie wcześniej niż 2-3 tyg. od zachorowania lub dodatniego wyniku testu PCR lub antygenowego

do 3 dni roboczych

P-ciała p/wirusowi SARS-CoV-2 IgG i IgM półilościowo

(IgM skierowane przeciwko białku S, IgG skierowane przeciwko białku N)

TAK

NIE

nie wcześniej niż 2-3 tyg. od zachorowania lub dodatniego wyniku testu PCR lub antygenowego

do 3 dni roboczych

P-ciała p/wirusowi SARS-CoV-2 IgG ilościowo

(skierowane przeciwko RBD białka S)

NIE

preferowane wykonanie testu oznaczającego przeciwciała anty-SARS-CoV-2 metodą
półilościową IgG

TAK

nie wcześniej niż 1-2 tyg. po 2. dawce szczepionki

do 2 dni roboczych

Jak się przygotować do badania przeciwciał po szczepieniu na COVID-19?

Badanie nie wymaga przygotowania. Nie trzeba być na czczo. Badanie wymaga pobrania krwi żylnej.

Wynik badania - czy mam odporność po szczepionce na koronawirusa?

Za wynik pozytywny testu uznaje się uzyskanie stężenia przeciwciał powyżej określonego przez dane laboratorium minimum świadczącym o obecności przeciwciał skierowanych przeciwko białku S, S1 lub RBD.

W badaniach klinicznych nie sprawdzano, czy zaszczepienie przeciwko COVID-19 chroni przed zakażeniem i transmisją. Jedynie wyniki raportu izraelskiego (luty 2021 r.) wskazują, że szczepionka Comirnaty (Pfizer) zmniejsza znacząco ryzyko zakażenia (92% przynajmniej 7 dni po drugiej dawce). Nie wiadomo jednak, czy i w jakim stopniu ryzyko zakażenia SARS-CoV-2 jest obniżone w przypadku przyjęcia szczepionek innych producentów. Nie potwierdzono również, czy zaszczepienie wpływa na zmniejszenie ryzyka transmisji koronawirusa. Dlatego obecnie osoby zaszczepione również muszą nosić maseczki zgodnie z obowiązującym w Polsce rozporządzeniem.

Przeczytaj:

Interpretacja wyników testu

Porównanie testów serologicznych dostępnych w ofercie Medicover

Testy dostępne
w Medicover		Po przebyciu COVID-19

Po szczepieniu
przeciwko COVID-19

Wynik dodatniWynik ujemny

Wynik dodatni 

Wynik ujemny

P-ciała p/wirusowi SARS-CoV-2 IgM półilościowo

(skierowane przeciwko białku S)

Wskazuje na etap infekcji
SARS-CoV-2

Brak kontaktu z wirusem lub okno serologiczne* lub brak wytwarzania przeciwciał przez organizm

 

Test nie jest zalecany w ocenie odpowiedzi poszczepiennej

P-ciała p/wirusowi SARS-CoV-2 IgG półilościowo

(skierowane przeciwko białku N)

Wskazuje, że do zakażenia SARS-CoV-2 doszło w przeszłości, przynajmniej kilka tygodni temu

Brak kontaktu z wirusem lub okno serologiczne* lub brak wytwarzania przeciwciał przez organizm

Test nie jest zalecany w ocenie odpowiedzi poszczepiennej

 

P-ciała p/wirusowi SARS-CoV-2 IgG i IgM półilościowo

(IgM skierowane przeciwko białku S, IgG skierowane przeciwko białku N)

Wskazuje na przebytą infekcję lub trwające zakażenie

Brak kontaktu z wirusem lub okno serologiczne* lub brak wytwarzania przeciwciał przez organizm

 

Test nie jest zalecany w ocenie odpowiedzi poszczepiennej

 

P-ciała p/wirusowi SARS-CoV-2 IgG ilościowo (ocena poszczepiennej odpowiedzi immunologicznej)

(skierowane przeciwko RBD białka S)

Test nie jest zalecany w ocenie odpowiedzi immunologicznej po infekcji SARS-CoV-2

 


 

Określa poziom ochronnych przeciwciał IgG przeciwko wirusowi SARS-CoV-2 wytworzonych w wyniku szczepienia

Nie zostały wytworzone ochronne przeciwciała IgG przeciwko wirusowi SARS-CoV-2 w wyniku szczepienia**

* okres potrzebny do wytworzenia przez zakażony organizm przeciwciał skierowanych przeciwko danemu patogenowi – w tym wczesnym okresie infekcji przeciwciała nie są jeszcze wykrywalne.

** możliwe jest wytworzenie odpowiedzi komórkowej, rutynowo niebadanej.

Czy odporność po szczepionce jest lepsza niż po przechorowaniu?

Nie wiadomo, jak długo utrzymuje się odporność zarówno po szczepieniu, jak i po przechorowaniu. Nie można porównywać tych dwóch dróg nabywania odporności, ponieważ naszym celem jest uniknięcie zachorowania i nabycie odporności w sposób kontrolowany dzięki szczepieniu.

Szczepienie uczy układ odpornościowy osoby zaszczepionej, jak sobie radzić w przypadku kontaktu z koronawirusem. Zapobiega objawowemu zachorowaniu oraz zmniejsza ryzyko ciężkiego przebiegu i zgonu z powodu COVID-19. Przechorowanie również powoduje wytworzenie odporności, ale wiąże się z ryzykiem ciężkiego przebiegu, powikłań i zgonu. Warto pamiętać, że ok. 80 proc. osób choruje łagodnie, część również bezobjawowo, ale trudno przewidzieć, w której grupie dana osoba może się znaleźć. Grupy ryzyka ciężkiego przebiegu przede wszystkim powinny zdecydować się na szczepienie.

Podobnie jak inne szczepionki, również szczepionki przeciwko COVID-19 mogą powodować niepożądane odczyny poszczepienne (tzw. NOP-y), ale są one zwykle krótkotrwałe i w większości łagodne (np. gorączka, ból w miejscu wstrzyknięcia).

Poziom przeciwciał po szczepieniu u ozdrowieńców

Pojawiają się również prace naukowe wskazujące na wyższe stężenie przeciwciał po przyjęciu pierwszej dawki szczepienia u osób, które przechorowały COVID-19 (ozdrowieńców) w porównaniu z osobami, które wcześniej nie chorowały na tę chorobę. Dlatego trwają dyskusje, czy nie ograniczyć szczepień ozdrowieńców do jednej dawki lub przesunąć tę grupę na późniejszy etap w kolejności szczepień – są to osoby, które mają już nabytą odporność.

Referencje:

  1. https://naukawpolsce.pap.pl/aktualnosci/news,86193,juz-po-szczepionce-jak-sprawdzic-czy-uzyskalismy-odpornosc.html
  2. Saadat S., Rikhtegeran Teherani Z., Logue J. Binding and neutralizing antibody titres after a single vaccine dose in health care workers previously infected with SARS-CoV-2. JAMA. Published online March 1, 2021. doi: 10.1001/jama.2021.3341.
  3. ChPL Comirnaty.
  4. ChPL COVID-19 Vaccine Moderna.
  5. ChPL COVID-19 Vaccine AstraZeneca.
  6. Kubina R, Dziedzic A. Molecular and Serological Tests for COVID-19 a Comparative Review of SARS-CoV-2 Coronavirus Laboratory and Point-of-Care Diagnostics. Diagnostics (Basel). 2020;10(6):434. Published 2020 Jun 26. doi:10.3390/diagnostics10060434
  7. Dandan L., Jinming L. Immunologic testing for SARS-CoV-2 infection from the antigen perspective. J Clin Microbiol 2020, https://jcm.asm.org/content/jcm/early/2020/12/14/JCM.02160-20.full.pdf
  8. https://www.technologynetworks.com/diagnostics/blog/covid-19-antibody-testing-s-vs-n-protein-340327
  9. https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/lab/resources/antibody-tests-guidelines.html
  10. Algaissi A., Alfaleh M.A., Hala S. SARS-CoV-2 S1 and N-based serological assays reveal rapid seroconversion and induction of specific antibody response in COVID-19 patients. Sci Rep. 2020 Oct 6;10(1):16561.
  11. Flisiak R., Parczewski M., Horban A., Jaroszewicz J., Kozielewicz D., Pawłowska M., Piekarska A., Simon K., Tomasiewicz K., Zarębska‑Michaluk D.: Zalecenia diagnostyki i terapii zakażeń SARS‑CoV‑2 Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych z dnia 13 października 2020 roku. Aneks 2 do rekomendacji z 31 marca 2020 roku. Med. Prakt., 2020; 11: 51–69.
  12. Polack F.P., Thomas S.J., Kitchin N., i wsp. C4591001 Clinical Trial Group. Safety and Efficacy of the BNT162b2 mRNA Covid-19 Vaccine. N Engl J Med 2020; 383(27): 2603-2615.

Szybkie linki - więcej informacji na temat szczepienia przeciwko koronawirusowi

Koronawirus szczepionka | Jak powstaje szczepionka? | NOP po szczepionce przeciwko COVID-19 | Czy osoby zazczepione muszą nosić nadal maseczki?

Autor: Agata Stróżyk, dietetyk kliniczny, sportowy i pediatryczny, specjalista ds. informacji medycznej Medicover.
Konsultacja merytoryczna: Konsultacja merytoryczna: lek. Agnieszka Motyl, specjalista epidemiologii, specjalista medycyny rodzinnej