Zapalenie płuc - objawy, przyczyny, leczenie

Zapalenie płuc to choroba dolnych dróg oddechowych. W większości wypadków wywoływana jest przez bakterie. U dzieci i osób starszych wymaga pilnej konsultacji lekarskiej. Objawy są tak charakterystyczne, że opisał je już „ojciec medycyny”, starożytny lekarz Hipokrates. Mimo tego aż do XX wieku wielu chorych umierało. Do poprawy tej sytuacji doprowadziły przede wszystkim prace dwóch wybitnych naukowców – Ludwika Pasteura i Aleksandra Fleminga.
Zapalenie płuc - jak rozpoznać i wyleczyć.

Co to jest zapalenie płuc?

Pasteur, pionier badań nad drobnoustrojami, udowodnił i wprowadził do nauki wręcz rewolucyjną jak na tamte czasy ideę. Odkrył, że przyczynami chorób ludzi i zwierząt są bakterie oraz inne drobnoustroje. Odkrycie to spowodowało olbrzymi postęp medycyny.

W 1880 Pasteurowi udało się wyhodować jedną z bakterii powodujących zapalenie płuc. Było to dużym sukcesem, ale niestety nie wystarczyło do wynalezienia skutecznej metody leczenia. Pod koniec XIX wieku zapalenie płuc wciąż było chorobą, która często prowadziła do śmierci.

Do poprawy sytuacji doprowadził Aleksander Fleming i odkrycie antybiotyków (więcej o tym, jak do tego doszło przeczytasz w artykule tutaj). Umożliwiło to skuteczne leczenie chorób bakteryjnych.

Od tego czasu odkryto zarówno kolejne drobnoustroje odpowiedzialne za wywołanie zapalenia płuc jak i nowe leki. Obserwacje związane z zapaleniem płuc doprowadziły również do opisania AIDS i odkrycia jego przyczyny – wirusa HIV.

Zapalenia płuc można podzielić na 2 grupy:

  • pozaszpitalne – dochodzi do nich u chorych, którzy nie przebywają w szpitalu
  • szpitalne – to te przypadki, które pojawiają się u chorych przebywających w szpitalu dłużej niż 48 godzin

Epidemiologia zapalenia płuc

Częstość zachorowań różni się w zależności od rodzaju choroby – szacuje się, że w Europie na pozaszpitalne zapalenie płuc choruje od 5 do 12 osób na 1000 osób.

W Polsce daje to co najmniej 300 000 chorych Polaków rocznie. Wśród osób w wieku powyżej 75 roku życia częstość ta jest wyższa i wynosi ponad 34 zachorowań na 1000 osób. Śmiertelność pozaszpitalnego zapalenia płuc wynosi 20 przypadków na 100000 zachorowań.

Dane wskazują, że szpitalne zapalenie płuc rozwija się u 5-15 osób na 1000 osób przyjętych do szpitala. Ryzyko to znacznie wzrasta u osób ciężko chorych oraz tych pacjentów, którzy są mechanicznie wentylowani - czyli w oddychaniu pomaga im respirator. W tym drugim przypadku niebezpieczeństwo zachorowania zależy od czasu trwania wentylacji – w czasie pierwszych 5 dni wynosi ono 3%, w czasie następnych 5 dni 2% i po 1% na każdy kolejny dzień.

Śmiertelność szpitalnego zapalenia płuc wynosi od 30 do 50%.

Objawy zapalenia płuc

Najczęstsze symptomy to:

  • gorączka,
  • dreszcze,
  • potliwość,
  • uczucie rozbicia,
  • kaszel z odkrztuszaniem ropnej (żółtej, zielonej lub szarej) plwociny, 
  • ból w klatce piersiowej (zlokalizowany najczęściej w bocznych jej częściach i nasilający się przy głębokim wdechu i kaszlu).
  • w ciężkich przypadkach ciężkich przypadkach dodatkowo pojawia się także duszność.

Objawy mają najczęściej ostry charakter, ale u osób powyżej 70. roku życia mogą mieć małe nasilenie i być mniej wyraźne.

W przypadkach, gdy zapalenie powodowane jest przez wirusy, do typowych symptomów mogą dołączyć: ból gardła, chrypka, katar oraz bóle mięśniowe.

Przeczytaj także: Jak rozpoznać COVID-19?

Wirusowe zapalenie płuc daje takie objawy jak m.in. kaszel, zapalenie gardła.

Objawy alarmowe

Objawy, które wymagają pilnej konsultacji lekarskiej:

  • trudności w oddychaniu, duszność
  • nagły i silny ból w klatce piersiowej
  • gorączka powyżej 39°C trwająca dłużej niż 3 dni
  • uporczywy kaszel, szczególnie z odkrztuszaniem ropy

Z objawami świadczącymi o zapaleniu pilnie do lekarza powinni się zgłosić: 

  • dzieci poniżej 2. roku życia
  • osoby starsze, powyżej 65. roku życia
  • osoby z niedoborami odporności
  • osoby przyjmujące leki immunosupresyjne lub leczone chemioterapią

Przeczytaj także:

Zapalenie płuc u dzieci

Choroba często dotyka dzieci, ponieważ ich system odpornościowy nie jest jeszcze wystarczająco dojrzały. Szczególnej czujności wymaga grypa, ponieważ zapalenie płuc jest jej częstym następstwem.

Objawy wirusowego zapalenia płuc u dzieci

  • apatia,
  • brak apetytu,
  • suchy kaszel,
  • ból w klatce piersiowej.

Objawy bakteryjnego zapalenia płuc u dzieci

  • wysoka gorączka,
  • potliwość,
  • dreszcze.

Niekiedy choroba nie daje wyraźnych objawów poza gorszym samopoczucim, przyspieszonm oddechem i sporadycznym kaszlem.

Leczenie zapalenia płuc u dzieci

Chorobę o lekkim przebiegu i u starszych można leczyć w domu - w wypadku bakteryjnej infekcji lekarz dobiera odpowienie antybiotyki. Jeśli podłożem są wirusy, podaje się leki wykrztuśne, obniżające gorączkę i przeciwbólowe. Małe dzieci i chorzy o ciężkim przebiegu często wymagają hospitalizacji.

Przyczyny zapalenia płuc 

Przyczyną najczęściej są bakterie.

Zapalenie pozaszpitalne zwykle powodowane jest przez dwoinkę zapalenia płuc Streptococcus pneumoniae, choć nawet 1/3 przypadków tego rodzaju choroby to zakażenia wirusowe, najczęściej powikłania grypy. Rzadko zdarza się, żeby infekcja była wywołana przez grzyby.

Natomiast zapalenie szpitalne powodowane jest prawie wyłącznie przez bakterie. Jeżeli choroba pojawiła się w ciągu 4 dni od przyjęcia, to przyczyną są te same bakterie, które powodują pozaszpitalne zapalenie. Po tym czasie przyczyną są bakterie „zamieszkujące” dany szpital, np. Klebsiella pneumoniae. Niestety często są oporne na wiele antybiotyków, co stanowi poważny problem w leczeniu takich pacjentów.

Zapalenie płuc a koronawirus

Jednym z objawów zakażenia COVID-19 może być zapalenie płuc. Dochodzi do niego zwykle w cięższych przypadkach zakażenia koronawirusem SARS-CoV-2. Dowiedz się więcej o objawach koronawirusa oraz leczeniu koronawirusa.

Zwiększone ryzyko zachorowania

Czynniki ryzyka również zależą od rodzaju choroby. Osoby szczególnie narażone na zachorowanie na pozaszpitalne to:

  • osoby w wieku powyżej 75. roku życia
  • palacze tytoniu
  • chorzy na przewlekłą niewydolność serca
  • chorzy na przewlekłą obturacyjną chorobę płuc (POChP)
  • chorzy na cukrzycę
  • pacjenci przyjmujący leki immunosupresyjne lub glikokortykosteroidy
  • osoby pracujące w warunkach narażenia na wdychanie pyłów metali
  • osoby z niedostateczną higieną jamy ustnej (rozległa próchnica, choroby przyzębia) – sprzyja to rozwojowi flory bakteryjnej, która może powodować zapalenie płuc.

Czynniki ryzyka wystąpienia szpitalnego zapalenia to:

  • leczenie antybiotykami w ciągu ostatnich 90 dni,
  • czas hospitalizacji dłuższy niż 5 dni,
  • leczenie w szpitalu trwające dłużej niż 2 dni w ciągu ostatnich 90 dni,
  • pobyt w zakładzie opiekuńczym lub w domu opieki społecznej,
  • podawanie leków dożylnie w warunkach domowych,
  • dializa przewlekła w ciągu 30 dni,
  • leczenie rany w domu,
  • leczenie immunosupresyjne lub choroba przebiegająca z upośledzeniem odporności,
  • unieruchomienie w łóżku w szpitalu.

Rozpoznanie zapalenia płuc

Do postawienia diagnozy lekarzowi potrzebny jest dokładny wywiad i badanie pacjenta oraz zdjęcie RTG klatki piersiowej pacjenta. Na chorobę w badaniu fizykalnym wskazują słyszalne trzeszczenia i rzężenia w płucach, a w badaniu rentgenowskim - zaciemnienie miąższu płuc. Czasami lekarz może zlecić dodatkowo badania krwi: morfologię i poziom białka CRP. Do diagnozowania może posłużyć także USG klatki piersiowej. 

Zdjęcie RTG dobrze sprawdza się jako badanie kontrolne po chorobie, jednak jego wykonanie nie zawsze jest konieczne.

U niektórych chorych na ciężkie lub szpitalne zapalenie płuc wykonuje się bronchoskopię. Badanie to polega na pobraniu materiału z płuc, który następnie poddaje się badaniu bakteriologicznemu. Jego wynik pokazuje, jaki drobnoustrój powoduje chorobę, dzięki czemu można wdrożyć najbardziej optymalne leczenie.

Leczenie zapalenia płuc 

Podstawą jest antybiotykoterapia. Podczas leczenia w domu przyjmuje się je doustnie, a w szpitalu – doustnie lub dożylnie.

Najczęściej stosuje się amoksycylinę, którą nalezy przyjmować od 7 do 14 dni.

Leki należy przyjmować zgodnie z zaleceniami lekarza, zarówno jeżeli chodzi o dawkę, jak i czas ich przyjmowania. Niestosowanie się do tych zaleceń może powodować narastanie antybiotykooporności i wydłużyć czas dochodzenia do zdrowia. Przed zastosowaniem leku należy przeczytać ulotkę, w której będą zawarte najważniejsze informacje, np. co do konieczności przyjmowania leku na czczo lub podczas posiłku.

Ze względu na to, że antybiotyki prowadzą do zaniku naturalnej flory bakteryjnej, podczas ich przyjmowania powinno stosować się specjalne probiotyki.

Osoby palące papierosy powinny rzucić palenie, przynajmniej na czas leczenia. Poza przyjmowaniem antybiotyków leczenie polega na łagodzeniu objawów:

  • gorączki – lekami przeciwgorączkowymi (ibuprofen, paracetamol)
  • kataru – lekami obkurczającymi śluzówkę nosa (krople do nosa z xylometazoliną i tabletki z pseudoefedryną)
  • kaszlu – lekami przeciwkaszlowymi (dekstrometforan, butamirat, kodeina)
  • bólu gardła – tabletkami do ssania lub sprayami do gardła o działaniu przeciwbólowym i odkażającym

Ponadto chory powinien pozostać w domu i dużo odpoczywać, pić dużo płynów (np. woda, herbata) oraz regularnie wietrzyć pomieszczenie, w którym przebywa.

Leczenie w szpitalu

Wskazania do leczenia w szpitalu to:

  • choroby współistniejące – np. nowotwory, niewydolność nerek, krążenia lub wątroby, astma, POChP, cukrzyca
  • niedożywienie
  • tachykardia powyżej 124 uderzeń na minutę
  • przyspieszony oddech powyżej 30 oddechów na minutę
  • temperatura ciała poniżej 35°C lub gorączka powyżej 40°C
  • wiek powyżej 60. roku życia
  • obecność płynu w jamie opłucnej

Bakteryjne zapalenie płuc - wymagane leki to antybiotyki.

Zalecane postępowanie

  • Przyjmuj leki przepisane przez lekarza, w takiej dawce i tak długo, jak zalecił lekarz.
  • Podczas leczenia antybiotykami przyjmuj probiotyki.
  • Jeżeli jesteś palaczem papierosów to rzuć palenie, przynajmniej na czas leczenia.
  • Pij dużo płynów, najlepiej wody, herbaty i soków.
  • Zostań w domu i dużo odpoczywaj.
  • Regularnie wietrz pomieszczenie, w którym przebywasz.

Rokowanie i powikłania zapalenia płuc 

U pacjentów, którzy nie wymagają przyjęcia do szpitala, choroba ustępuje zazwyczaj szybko po rozpoczęciu leczenia. Ryzyko zgonu w ich przypadku wynosi mniej niż 1%.

Chorzy, których stan wymaga leczenia szpitalnego, są bardziej zagrożeni wystąpieniem powikłań i zgonem. Wynika to z cięższego przebiegu choroby jak i obecności chorób współistniejących oraz, bardzo często, starszego wieku. Ryzyko to wynosi nawet 30-40%, jeżeli chory zachorował podczas pobytu w szpitalu.

Niebezpieczne następstwa choroby występują najczęściej u osób starszych, dzieci oraz chorych obciążonych dodatkowo innymi ciężkimi chorobami, np. cukrzycą. W wyniku zapalenia płuc może dojść do zwiększenia ilości płynu w opłucnej, ropniaka opłucnej, ropnia płuc i bakteriemii1.

Bakteriemia jest komplikacją, która pojawia się nawet u 50% starszych ludzi. Może ona ustąpić samoistnie, ale najczęściej prowadzi do sepsy i wstrząsu septycznego, które są stanami zagrożenia życia.

Opłucna to przestrzeń pomiędzy płucem, a ścianą klatki piersiowej. W przeciwieństwie do płuca jest ona unerwiona również nerwami odpowiedzialnymi za odczuwanie bólu. Fizjologicznie w opłucnej znajduje się ok. 5 ml płynu, ale podczas zapalenia płuc może dojść do zwiększenia tej ilości. Gdy do tego dojdzie, to płyn ten należy usunąć i pobrać do badań. W tym celu wykonuje się specjalne nakłucie igłą przez ścianę klatki piersiowej (procedura ta nazywa się punkcją opłucnową).

Na początku choroby płyn w opłucnej jest jałowy, czyli nie ma w nim drobnoustrojów, ale gdy nie zostanie podjęte odpowiednie leczenie, to zaczną się w nim rozwijać bakterie – stan ten nazywamy ropniem opłucnej. Leczenie polega na wprowadzeniu do opłucnej specjalnego drenu, czyli rurki o grubości ok. 1 cm, przez którą usuwa się ropną treść. Dodatkowo wydłuża się czas stosowania antybiotyków.

W ciężkich przypadkach, wywołanych przez niektóre szczepy bakterii (np. Streptococcus aureus lub Klebsiella pneumoniae), może dojść do całkowitego zniszczenia fragmentów płuc – powstają wtedy przestrzenie wypełnione ropą, nazywane ropniami płuc.

Innym skutkiem jest niewydolność oddechowa. Dochodzi do niej najczęściej w przebiegu zapalenia płuc, jako powikłania grypy, szczególnie tzw. świńskiej, czyli AH1N1, oraz SARS – ciężkiego ostrego zespołu oddechowego.

Zapobieganie zapaleniu płuc 

Istotnym elementem zapobiegania zachorowaniu jest dbanie o zdrowy styl życia. Działania, jakie możesz podjąć, można podzielić na dwie grupy: przestrzeganie zdrowego stylu życia oraz naturalne wzmacnianie odporności.

Zdrowy styl życia

Przestrzeganie zdrowego stylu życia obejmuje:

  • niepalenie tytoniu
  • przestrzeganie dobrze zbilansowanej diety, bogatej w produkty pobudzające układ odpornościowy, np. czosnek, pikantne rośliny, kaszę jaglaną, owoce
  • regularna aktywność fizyczna, czyli przynajmniej 5 dni w tygodniu po 30 minut
  • spanie co najmniej 7 godzin na dobę – dzięki temu Twój organizm będzie miał odpowiednio dużo czasu na regenerację
  • ubieranie się odpowiednio do pogody
  • spacery na świeżym powietrzu

Naturalne wzmacnianie odporności

Na naturalne wzmacnianie odporności składa się:

  • Ochrona rąk i głowy przed przechłodzeniem (gdy jest zimno noś czapkę i rękawiczki), a nóg przed przemoczeniem. Pamiętaj, że przy ziemi jest zawsze najniższa temperatura, więc buty powinny zabezpieczać przed przemoczeniem oraz zimnem od podłoża. 
  • Unikanie sytuacji stresowych, ponieważ stres negatywnie wpływa na odporność organizmu.
  • Ograniczenie czasu spędzanego w zatłoczonych pomieszczeniach.
  • Częste wietrzenie pomieszczeń, w których przebywasz.

Ponadto ważne jest:

  • Coroczne szczepienie się przeciwko grypie – dzięki regularnym szczepieniom zmniejszysz ryzyko zachorowania na zapalenia płuc, które jest powikłaniem grypy.
  • Jeżeli ty lub ktoś z twoich bliskich należycie do którejś z grup ryzyka (grupy te to: małe dzieci, osoby z upośledzoną odpornością, osoby przebywające w domach opieki, chorzy na choroby przewlekłe) to skorzystaj ze szczepionki przeciwko paciorkowcowi Streptococcus pneumoniae.

Źródła:


1 Bakteriemia – obecność bakterii we krwi. Może być bezobjawowa lub towarzyszyć innym chorobom np. zapaleniu płuc.

Dowiedz się więcej: 

Zapalenie płuc u dzieci, zapalenie ucha, zapalenie opon mózgowych, sepsa – te choroby, które mogą wywołać pneumokoki. 

Prezentowanych informacji o charakterze medycznym nie należy traktować jako wytycznych postępowania medycznego w stosunku do każdego pacjenta. O postępowaniu medycznym, w tym o zakresie i częstotliwości badań diagnostycznych i/lub procedur terapeutycznych decyduje lekarz indywidualnie, zgodnie ze wskazaniami medycznymi, które ustala po zapoznaniu się ze stanem pacjenta. Lekarz podejmuje decyzję w porozumieniu z pacjentem. W przypadku chęci realizacji badań nieobjętych wskazaniami lekarskimi, pacjent ma możliwość ich odpłatnego wykonania. Należy potwierdzić przy zakupie badania szczegóły do jego przygotowania.
Data dodania 13.09.2017
Data ostatniej aktualizacji 08.11.2023