Udar mózgu – objawy, przyczyny, leczenie

Udar mózgu, czyli obumarcie jego części, to wynik zatrzymania dopływu krwi. Objawy opisuje akronim - Usta wykrzywione, Dłonie opadnięte, Artykulacja utrudniona, Rozmazane widzenie. Najczęstszą przyczyną jest zator mózgowy czyli zablokowanie naczynia mózgowego przez skrzeplinę. W przypadku wystąpienia udaru, konieczne jest jak najszybsze rozpoczęcie leczenia, aby ograniczyć jego skutki.
Udar powstaje w wyniku zatrzymania dopływu krwi do mózgu .

Rodzaje udaru mózgu

Rodzaj udaru ma szczególne znaczenie podczas podejmowania decyzji o typie leczenia. Wyróżnia się: 

  • udar mózgu niedokrwienny (4/5 wszystkich przypadków),
  • udar mózgu krwotoczny (1/5 przypadków). 

Co to jest udar mózgu?

udarze niedokrwiennym mówimy, gdy tętnica zaopatrująca jedną z części mózgu w krew, staje się niedrożna, czyli nie ma w niej żadnego przepływu lub ilość krwi przez nią przepływająca jest niewystarczająca do odżywienia mózgu.

Udar krwotoczny, potocznie nazywany wylewem, powstaje, gdy dochodzi do pęknięcia tętnicy mózgowej. Wówczas krew wydostaje się poza jej obręb, co niszczy okoliczną tkankę nerwową i powoduje wzrost ciśnienia wewnątrz czaszki, zaburzając funkcjonowanie całego mózgu.

Objawy udaru mózgu

Objawy zależą od tego, której części mózgu dotyczy uszkodzenie. Zatkanie tętnicy doprowadzającej krew do niewielkiego obszaru, najczęściej powoduje niewielkie objawy. Jeżeli jednak w tym obszarze znajdują się struktury ważne dla życia (np. ośrodki odpowiedzialne za krążenie krwi czy oddychanie), to następstwa ich niedokrwienia mogą być bardzo poważne.

Najczęstsze objawy:

  • Osłabienie mięśni twarzy - np. kącik ust opadający po jednej stronie.
  • Osłabienie (niedowład) kończyny górnej i/lub dolnej – chory ma trudności w poruszaniu nią, czasami nie może wykonać nią żadnego ruchu. Niekiedy opisuje drętwienie połowy ciała lub jakiegoś obszaru zlokalizowanego po jednej stronie ciała.
  • Zaburzenia widzenia - takie jak podwójne widzenie, ograniczenie pola widzenia, a nawet utrata wzroku w jednym oku.
  • Osłabienie mięśni gardła i języka – chory ma trudności w mówieniu (mowa staje się niewyraźna, trudna w zrozumieniu) i połykaniu.
  • Zaburzenia równowagi i koordynacji ruchów – chory ma trudności w poruszaniu się, często się potyka lub upuszcza przedmioty.
  • Nagły, bardzo silny ból głowy, który pojawia się w przypadku wystąpienia krwotoku podpajęczynówkowego.
  • Zaburzenia lub utrata przytomności – chory może być senny, trudno go dobudzić, mówi nieskładnie, nie wie co się z nim dzieje, gdzie jest lub też całkowicie traci przytomność i nie reaguje na szturchanie i polecenia głosowe.

Każdy udar, nawet z niewielkimi objawami, jest stanem zagrożenia życia i wymaga jak najszybszego leczenia w szpitalu, najlepiej na tzw. oddziale udarowym, który specjalizuje się w tego typu opiece. W przypadku przemijającego niedokrwienia mózgu (nawet krótkotrwałego) również wymagana jest hospitalizacja, ponieważ może on poprzedzać udar o kilka dni bądź nawet i godzin.

Do rozpoznania objawów udaru przydatny może być poniższy akronim:

Usta wykrzywione

Dłoń opadnięta

Artykulacja utrudniona

Rozmazane widzenie

Udar objawy.

Jeśli podejrzewasz udar mózgu, szybkie działanie jest bardzo ważne, ponieważ komórki nerwowe mózgu są wrażliwe na niedotlenienie i zaczynają obumierać już w ciągu 4 minut od chwili wystąpienia niedokrwienia. Wielu chorych kwalifikuje się do leczenia, które może odwrócić bądź znacznie ograniczyć skutki udaru, jednak przynosi ono najlepsze rezultaty gdy zostanie wdrożone najpóźniej 3 godziny od początku wystąpienia objawów. Dlatego podejrzewając udar mózgu u siebie bądź innej osoby, należy jak najszybciej zadzwonić po pogotowie ratunkowe, które w odpowiedni sposób zaopiekuje się chorym na miejscu oraz przewiezie go do szpitala.

Przyczyny udaru mózgu

Najczęstszą przyczyną jest zator mózgowy, czyli zablokowanie przepływu krwi w naczyniu przez skrzeplinę powstałą w sercu, która wraz z krwią trafia do naczyń mózgowych. Skrzeplina ta może powstać m.in. podczas migotania przedsionków, na powierzchni nieprawidłowo funkcjonujących zastawek serca oraz w przebiegu zawału mięśnia sercowego.

Jeżeli doszło do samoistnego udrożnienia tętnicy, zanim niedokrwione komórki mózgu zostały nieodwracalnie zniszczone, mówi się o napadzie przemijającego niedokrwienia mózgu (tzw. TIA).

Udary krwotoczne, w których krew wydostaje się poza naczynie krwionośne bezpośrednio do mózgu, można podzielić na krwotoki śródmózgowe (gdy uszkodzeniu ulega naczynie znajdujące się wewnątrz mózgu) i podpajęczynówkowe (uszkodzone naczynie jest na powierzchni mózgu, a krew gromadzi się między mózgiem a otaczającą go oponą pajęczą).

Najczęstszą przyczyną krwotoku śródmózgowego jest wieloletnie, źle leczone nadciśnienie tętnicze, które powoduje poszerzenie małych tętnic tworząc tzw. mikrotętniaki. Krwotoki podpajęczynówkowe występują zwykle wskutek pęknięcia większego tętniaka lub naczyniaka, będącego skutkiem wady wrodzonej ściany naczynia.

Udar zwykle jest wynikiem zatoru mózgowego.

Rozpoznanie udaru

Oprócz zebrania wstępnego wywiadu od chorego bądź świadków zdarzenia oraz przeprowadzeniu wstępnego badania neurologicznego, aby zdiagnozować udar, lekarz ocenia także podstawowe parametry życiowe, takie jak oddychanie, ciśnienie tętnicze i czynność serca.

Jakie badania przy udarze?

Konieczne może być wykonanie badań krwi m.in. morfologii, oznaczenia czasu krzepnięcia i czasu krwawienia czy markerów uszkodzenia mięśnia sercowego. Później wykonywane jest szczegółowe badanie neurologiczne z uwzględnieniem skal, np. Skali Udarów Narodowego Instytutu Zdrowia NIHSS (National Institute of Health Stroke Scale), które pozwala ocenić u chorego m.in. stan przytomności, siłę mięśniową, czucie, mowę czy zaburzenia widzenia.

Następnie wykonywane są badania obrazowe, takie jak tomografia komputerowa czy rezonans magnetyczny, które pozwalają ocenić, jaki obszar mózgu został objęty udarem.

Czasem, żeby potwierdzić udar, konieczne może okazać się wykonanie badania USG doplerowskiego tętnic doprowadzających krew do mózgu, aby sprawdzić ich drożność. Niekiedy wykonywane jest również badanie USG (echo) serca, nakłucie lędźwiowe i pobranie płynu mózgowo-rdzeniowego do badania oraz arteriografia [1].

Leczenie udaru

Szybko wdrożone i skuteczne leczenie może zapobiec długotrwałej niepełnosprawności i uratować życie. Sposób leczenia zależy od tego czy udar jest wynikiem powstałego zakrzepu krwi, czy krwawienia.

Leki

Do leczenia udarów niedokrwiennych wykorzystywane są leki trombolityczne, które mają za zadanie rozpuścić skrzeplinę i przywrócić przepływ krwi. Aby zmniejszyć ryzyko powstawania skrzepliny w przyszłości, stosowana jest także aspiryna czy klopidogrel, które zmniejszają lepkość krwi.

W przypadku osób z nadciśnieniem stosowane są leki obniżające ciśnienie.

U osób z wysokim poziomem cholesterolu stosowane są leki nazywane statynami, które mają za zadanie obniżyć jego poziom. Jeżeli w tętnicach szyjnych chorego stwierdzono blaszki miażdżycowe, które doprowadzają do znacznego zwężenia tętnicy szyjnej doprowadzającej krew do mózgu, konieczne może być chirurgiczne usunięcie blaszki celem odblokowania przepływu lub zastosowanie angioplastyki balonowej. Angioplastyka polega na poszerzeniu zwężonego miejsca przy użyciu odpowiedniego cewnika balonowego.

W przypadku udarów krwotocznych u niektórych osób stosowane są leki obniżające ciśnienie tętnicze, aby zmniejszyć ryzyko kolejnych krwawień. W tych udarach może okazać się, że niezbędny jest zabieg chirurgiczny, który pozwoli zaopatrzyć uszkodzone naczynie i usunąć powstałego krwiaka.

Zabieg

Obecnie częściej stosowany jest zabieg embolizacji (podczas embolizacji do uszkodzonego naczynia/tętniaka wprowadzany jest cewnik, przez który podawane są specjalne kleje, gąbki żelatynowe, specjalne spirale bądź balony zamykające uszkodzone naczynie) niż kraniotomii (usunięcie fragmentu kości czaszki, aby umożliwić dostęp chirurgiczny do uszkodzonego naczynia), ponieważ wiążą się one z mniejszym ryzykiem trwałej niepełnosprawności.

Rehabilitacja po udarze

Kolejnym etapem leczenia pacjenta jest rehabilitacja, która powinna rozpocząć się już na oddziale udarowym, w pierwszych dniach po wystąpieniu udaru. Kontynuowana powinna być w specjalistycznych ośrodkach rehabilitacyjnych i w opiece ambulatoryjnej. Rehabilitacja powinna obejmować poprawę czynności ruchowych (np. chodzenia), ale w razie potrzeby również inne zajęcia, np. z logopedą w przypadkach trudności w mówieniu. Optymalnie osoba po udarze powinna być także pod opieką psychologa, który pomoże jej odnaleźć się w nowej sytuacji (np. wtedy, gdy chory czuje się osamotniony i bezradny wobec mogącej wystąpić niepełnosprawności).

Rokowania po udarze mózgu

Najczęściej występującymi powikłaniami udaru niedokrwiennego są:

  • Różnego rodzaju powikłania ortopedyczne, które dość często spowodowane są brakiem lub zbyt późnym wdrożeniem rehabilitacji. Pojawiają się przykurcze stawowe, bóle w okolicy lędźwiowo-krzyżowej, a także zauważalne jest nasilenie osteoporozy.
  • Wzrost ciśnienia śródczaszkowego spowodowanego obrzękiem mózgu, który może doprowadzić m.in. do uszkodzenia pnia mózgu oraz zmniejszenia przepływu krwi w mózgu.
  • Powikłania związane z układem krążenia, takie jak zaburzenia rytmu serca, silne zmiany ciśnienia czy niewydolność krążenia.
  • Zakrzepica żył głębokich i zatorowość płucna.
  • Napady padaczkowe.
  • Zaburzenia emocjonalne, depresja.
  • Ukrwotocznienie ogniska zawałowego – w przypadku tego powikłania pojawia się wzrost ciśnienia śródczaszkowego oraz zmiany krwotoczne w obrębie wcześniej powstałych zmian niedokrwiennych.
  • Zaburzenia metaboliczne – duże wahania poziomu glukozy we krwi.
  • Różnego rodzaju infekcje – najczęściej pojawiają się bakteryjne zakażenia dróg oddechowych i układu moczowego.
  • Odleżyny, czyli uszkodzenia skóry oraz znajdujących się pod nią tkanek i kości, które pojawiają się podczas długiego leżenia w wyniku zahamowania prawidłowego przepływu krwi. Odleżynom łatwiej jest zapobiegać niż je leczyć.
Ryzyko śmierci i niepełnosprawności zależy przede wszystkim od postaci udaru i jego rozległości, a także okolicy mózgu jakiej dotyka. W przypadku osób z udarem niedokrwiennym, które odpowiednio wcześnie miały włączone leczenie, zaburzenia neurologiczne mogą całkowicie ustąpić.

U większości chorych, którzy nie byli leczeni lekami trombolitycznymi, zaburzenia neurologiczne w miarę upływu czasu zmniejszają się, jednak nie ustępują całkowicie. Komórki mózgowe, które uległy obumarciu, nie mogą się zregenerować, ale dzięki tzw. „plastyczności mózgu” niektóre komórki są w stanie częściowo przejąć funkcję komórek, które zginęły. Plastyczność ta jest z reguły większa u ludzi młodych. W odzyskaniu utraconej sprawności pomaga również rehabilitacja dostosowana indywidualnie do potrzeb chorego.

Ile się żyje po udarze mózgu?

Niestety z powodu udaru umiera ok. 1/3 chorych (a w udarze krwotocznym nawet połowa) i to mimo odpowiedniej opieki medycznej, co sprawia, że udar jest jedną z głównych przyczyn śmierci. Wielu chorych do końca życia doświadcza mniejszej bądź większej niepełnosprawności, niejednokrotnie wymagając dalszej pomocy i opieki bliskich. Najczęściej dotyka to chorych, których stan od początku był ciężki (np. doszło do zamknięcia światła dużej tętnicy doprowadzającej krew do znacznej części mózgu).

Udar mózgu zapobieganie

W profilaktyce udaru bardzo ważną rolę odgrywa zdrowy styl życia oraz modyfikacja czynników ryzyka jego wystąpienia. Dzięki temu można go uniknąć, ale można również łagodzić jego przebieg i konsekwencje. Bardzo istotna jest także profilaktyka wtórna, gdyż u 6-12 proc. chorych dochodzi do kolejnego udaru w ciągu roku, a u ok. połowy chorych w ciągu 5 lat.

Jak zapobiec udarowi?

W profilaktyce bardzo ważną rolę odgrywa zdrowy styl życia oraz modyfikacja czynników ryzyka jego wystąpienia. Dzięki temu można go uniknąć, ale można również łagodzić jego przebieg i konsekwencje. Bardzo istotna jest także profilaktyka wtórna, gdyż u 6-12 proc. chorych dochodzi do kolejnego udaru w ciągu roku, a u ok. połowy chorych w ciągu 5 lat.

Zalecane postępowanie:

  • Regularnie kontroluj ciśnienie tętnicze krwi. Jeśli w domowych pomiarach jego wartości przekraczają 135 mmHg dla ciśnienia skurczowego i 85 mmHg dla ciśnienia rozkurczowego, to skontaktuj się z lekarzem. Jeżeli masz stwierdzone nadciśnienie, to przestrzegaj zaleceń lekarskich i regularnie przyjmuj przepisane leki.
  • Ogranicz spożycie tłuszczów nasyconych, które zawarte są m.in. w smalcu, boczku, golonce czy żółtym serze. Wzbogać swoją dietę o co najmniej 5 porcji warzyw i owoców dziennie. Prawidłowa dieta pomaga zachować proporcje pomiędzy cholesterolem HDL („dobrym”), a LDL („złym”).
  • Zadbaj o prawidłową masę ciała. Jeśli masz nadwagę, to jesteś bardziej narażony na wystąpienie zawału serca czy udaru mózgu.
  • Jeżeli jesteś chory na cukrzycę, to regularnie mierz stężenie glukozy we krwi. Cukrzyca sprzyja rozwojowi miażdżycy i może przyczynić się do wystąpienia udaru.
  • Regularnie bądź aktywny fizycznie, minimum przez 150 minut w tygodniu. Nie tylko polepszy to twoją kondycję, ale również pomoże ci zmniejszyć masę ciała oraz obniżyć ciśnienie krwi.
  • Rzuć palenie. Palenie sprzyja powstawaniu skrzeplin, które mogą zamknąć światło naczynia i w konsekwencji doprowadzić do udaru.
  • Unikaj picia alkoholu, który w każdej formie jest szkodliwy dla zdrowia. Jeśli już decydujesz się na spożycie alkoholu wybierz czerwone wino. Zawarte w nim polifenole mogą mieć działanie przeciwmiażdżycowe. Szczepy winorośli, które zawierają najwięcej polifenoli to Primitivo, Negroamaro, Nero di Avola i Sirah.

[1] Arterografia to badanie, które pomaga zobrazować światło naczyń krwionośnych. Wykonuje się je przy pomocy cewnika wprowadzanego do naczynia, przez który podawany jest do krwi środek kontrastujący, który to dociera do części organizmu podlegającej badaniu. Następnie wykonywana jest seria zdjęć rentgenowskich lub, w przypadku angio-TK, odbywa się skanowanie konkretnej okolicy ciała. Arterografia pozwala na uwidocznienie tętniaków, wszelkich zmian naczyniowych oraz określenie stopnia zwężenia naczynia.


Powiązane tematy: 


Prezentowanych informacji o charakterze medycznym nie należy traktować jako wytycznych postępowania medycznego w stosunku do każdego pacjenta. O postępowaniu medycznym, w tym o zakresie i częstotliwości badań diagnostycznych i/lub procedur terapeutycznych decyduje lekarz indywidualnie, zgodnie ze wskazaniami medycznymi, które ustala po zapoznaniu się ze stanem pacjenta. Lekarz podejmuje decyzję w porozumieniu z pacjentem. W przypadku chęci realizacji badań nieobjętych wskazaniami lekarskimi, pacjent ma możliwość ich odpłatnego wykonania. Należy potwierdzić przy zakupie badania szczegóły do jego przygotowania.
Data dodania 12.02.2018
Data ostatniej aktualizacji 27.09.2023