Zaburzenia snu - jak leczyć bezsenność, narkolepsję, lunatykowanie i chrapanie?

Zaburzenia snu to przede wszystkim bezsenność, narkolepsja, sennowłóctwo, lęki nocne, koszmary senne, a także chrapanie. Każdy z nas potrzebuje snu, który jest stanem fizjologicznym niezbędnym dla naszego zdrowia. Czym z naukowego punktu widzenia jest sen? Jak leczyć zaburzenia snu?
Zaburzenia snu są jednymi z najczęściej występujących schorzeń

Sen a zaburzenia snu

Sen możemy określić, jako:

stan obniżenia wrażliwości na bodźce, częściowej bezwładności i zwolnienia funkcji, połączony ze zniesieniem świadomości, występujący u człowieka i zwierząt wyższych w rytmie dobowym, na przemian z czuwaniem.”

Jesteśmy wypoczęci tylko wtedy, gdy trwa on odpowiednio długo i składa się ze wszystkich faz. Gdy mamy dobry sen, wówczas mamy energię do działania, jesteśmy mniej podatni na stres związany z codziennym funkcjonowaniem.

Godziny snu

Prawidłowy sen powinien trwać 8 godzin, jego nadmiar bądź deprywacja (ciągłe niezaspakajanie potrzeby odpowiedniej ilości snu) prowadzą bowiem do negatywnych skutków.

Brak snu

W przypadku przewlekłego braku snu, mogą pojawiać się różne omamy czy urojenia, a w efekcie sytuacja taka może prowadzić do śmierci. Co więcej, zbyt krótki czy nadmierny sen ma związek z długością życia.

Fazy snu

Sen dzieli się na fazy. Wyróżniamy:

  • Fazę NREM
    Faza NREM jest to etap występujący zaraz po zaśnięciu, gdzie nie występują jeszcze sny. Wówczas m.in. mózg obniża ciśnienie tętnicze krwi, uwalnia hormon wzrostu, znika napięcie mięśniowe, obniżona zostaje temperatura organizmu, oddech staje się rzadszy
  • Fazę REM
    Faza REM z punktu widzenia fizjologii snu jest najważniejsza. W czasie fazy REM  nasz umysł skupia się na przeżyciach wewnętrznych, odpoczywa aktywnie, wówczas występują marzenia senne. Taka aktywność pomaga w regeneracji i sprzyja zapamiętaniu treści, jakich nauczyliśmy się w ciągu dnia.

Oczywiście dobrze, jeśli śpimy bez żadnych przeszkód, jednak często zdarzają się różne zaburzenia snu. W ciągu roku występowanie bezsenności dotyczy około 35% osób, a na nadmierną senność skarży się z kolei 7,1% populacji.

Rodzaje zaburzeń snu

Zaburzeń snu jest wiele, a podzielone są na:

  • dyssomnie – to pierwotne zaburzenia snu nocnego i (lub) czuwania w ciągu dnia,
  • parasomnie – to niepożądane zjawiska okresowo występujące podczas snu oraz,
  • zaburzenia snu wtórne – pojawiają się u osób, u których występują schorzenia psychiczne i somatyczne.            

Najbardziej znane zaburzenia snu to:

Bezsenność objawia się trudnościami w zasypianiu i częstym przebudzaniem w nocy

Bezsenność

Bezsenność możemy określić, jako „dolegliwość polegającą na zbyt krótkim lub nieregenerującym śnie”. Dzielimy je na bezsenność przygodną (trwa do kilku dni), bezsenność krótkotrwałą (trwa do 3 tygodni) oraz bezsenność przewlekłą.

Objawy bezsenności

Objawy bezsenności to:

  • w przypadku dwóch pierwszych (bezsenności przygodnej i bezsenności krótkotrwałej) – senność i zmęczenie w ciągu dnia, 
  • w przypadku bezsenności przewlekłej – gorsza sprawność psychomotoryczna i obniżenie nastroju. Tylko ten rodzaj zaburzenia jest traktowany jako choroba.

Przyczyny bezsenności

Przyczyną bezsenności przygodnej może być praca zmianowa, szybkie przekraczanie stref czasowych czy nagły stres a w przypadku bezsenności krótkotrwałej wymienia się np. nagłą chorobę somatyczną lub żałobę.

Jak wspomniano powyżej, chorobą jest jednak dopiero bezsenność przewlekła, o różnych przyczynach, gdzie możemy wyróżnić m.in:

  • bezsenność psychofizjologiczną, która charakteryzuje się tym, że wskutek uprzednich skojarzeń, wzbudzenie powodują czynności związane z udawaniem się na spoczynek. Jej rozpowszechnienie szacuje się na 15% leczonych z powodu bezsenności.
  • bezsenność idiopatyczną, występującą od dzieciństwa, spowodowaną uszkodzeniem struktur mózgu odpowiedzialnych za sen i czuwanie. Występuje wśród 0,03% leczonych z powodu bezsenności.
  • bezsenność wtórną spowodowaną chorobami somatycznymi (fizycznymi) np. przewlekłą zaporową chorobą płuc czy dusznicą bolesną, a dokładniej nasileniem ich objawów podczas snu. Szacuje się, że u większość chorych na przewlekłą zaporową chorobę płuc (POChP) występuje opisywane zaburzenie.

Innymi przyczynami bezsenności przewlekłej mogą być również: zaburzenia psychiczne, czy odstawienie substancji psychoaktywnych.

Szacuje się, że aż u 7,4% dorosłej populacji występuje bezsenność, gdzie zaburzenia te trwają ponad rok, co więcej kobiety chorują częściej niż mężczyźni. 

Narkolepsja

Hipersomnia, czyli patologicznie wzmożona senność występuje wtedy, gdy „senność nie ustępuje po śnie i (lub) gdy pojawia się podczas angażującego działania”. Do tej kategorii zaliczamy takie zaburzenie jak narkolepsja. Jest to schorzenie, gdzie występują m.in.

  • napady snu
  • porażenie przysenne, czyli „(…) niezdolność poruszania się i (lub) mówienia podczas zasypiania lub budzenia się”.

Narkolepsja powoduje niekontrolowaną senność w ciągu dnia

Zwykle choroba ta zaczyna się między 35. a 45. okiem życia. Objawy narkolepsji – senność - utrzymują się przez całe życie.

Szacuje się, że wskaźniki występowania narkolepsji w określonych populacjach czy krajach wynoszą od 0,02% do 0,18%, a sama choroba nieco częściej dotyczy mężczyzn.

Lunatykowanie

Somnambulizm, sennowłóctwo (potocznie lunatyzm lub lunatykowanie) polega na „nawracających epizodach aktywności ruchowej o charakterze automatyzmów, które pojawiają się podczas snu wolnofalowego i którym nie towarzyszy powrót świadomości”.

Rozpowszechnienie tego zaburzenia szacuje się na od 1% do 17% w populacji ogólnej. Często występuje u dzieci. Może pojawiać się kilka razy w tygodniu lub na skutek zażycia leków, gorączki czy hałasu. Objawami tego zaburzenia są m.in. siadanie na łóżku, chodzenie a nawet prowadzenie samochodu w trakcie snu. 

Lęki nocne

W lękach nocnych charakterystyczne jest nagłe wzbudzenie i towarzyszące mu objawy napadu paniki, lęku czy krzyk. Często występuje również pocenie się, rozszerzenie źrenic, zwiększone napięcie mięśni. Po obudzeniu się, dana osoba jest zwykle zdezorientowana, zagubiona, nie reaguje na otoczenie.

Lęki nocne są dość często występującym zaburzeniem zwłaszcza u dzieci. Szacuje się, że występują u 3% dzieci w wieku pomiędzy 4 a 12 lat Jeżeli chodzi o osoby dorosłe, to jest to około 4%-5%, zwykle miedzy 20. a 30. rokiem życia. Zaburzenie to występuje częściej u mężczyzn. 

Zarówno sennowłóctwo, jak i lęki nocne zaliczane są do grupy parasomnii, które są przejawem zazębiania się stanów czuwania, snu NREM i snu REM, a dokładniej do zaburzeń wybudzania, gdzie współwystępuje sen NREM i czuwanie.

Somnambulizm olega na nieświadomym chodzeniu podczas snu

Koszmary senne

Każdy z nas czasem miewa koszmary senne. Możemy je określić, jako: ”przerażające marzenia senne”. Choć szybko się wówczas wybudzamy, zapamiętujemy zwykle treść naszego snu. Często odczuwamy również lęk.

Jednym z czynników, który nasila to zaburzenie może być stres. Koszmary senne pojawiają się u  10% do 50% dzieci w wieku pomiędzy 3 a 5 lat. Jeżeli chodzi o dorosłych, szacuje się, że jest to około 1%, gdzie koszmar senny pojawia się co najmniej raz w tygodniu. Koszmary senne częściej występują u kobiet.

Chrapanie pierwotne

Chrapanie pierwotne, czyli takie, któremu nie towarzyszy bezdech, należy do najczęstszych objawów zaburzeń oddychania w czasie snu. Odpowiedzialne za nie są grupy mięśni górnych dróg oddechowych, takie jak: mięśnie języka czy gardła.

Charakterystycznym objawem jest tu dźwięk pojawiający się zwykle przy wdechu, który występuje we wszystkich stadiach snu.

Chrapanie częściej występuje u mężczyzn (40% dorosłych) niż u kobiet (24% dorosłych), a częstość jego występowania rośnie wraz z wiekiem. Czasami mogą się tu pojawić takie objawy jak: sen niedający wypoczynku, nadmierna senność w ciągu dnia czy bóle głowy. Wówczas wskazana jest dalsza diagnostyka.

Przyczyny zaburzeń snu

Przyczyny zaburzeń snu różnią się w zależności od konkretnej jednostki chorobowej. Część z nich została już omówiona powyżej, przy okazji krótkich charakterystyk zaburzeń.

Przyczyny bezsenności

Należy jednak dodać, iż w przypadku bezsenności pierwotnej, spowodowanej czynnikami endogennymi, wskazuje się m. in. na czynniki genetyczne oraz stres zwłaszcza w dzieciństwie. Zaburzenie to może występować również u osób cierpiących na różne schorzenia psychiczne i somatyczne. Jednym z czynników, który może przyczyniać się do jego rozwoju jest stres czy odstawienie środków psychoaktywnych.

Przyczyny narkolepsji

Do przyczyn wystąpienia hipersomii, zalicza się z kolei m. in. strukturalne uszkodzenia mózgu, infekcje, zaburzenia wydzielania wewnętrznego, zaburzenia psychiczne czy działanie lub odstawienie substancji psychoaktywnych. W przypadku przyczyn narkolepsji naukowcy upatrują je w niedoczynności układu dopaminergicznego i noradrenergicznego, czynnikach genetycznych i środowiskowych  takich jak np. zakażenia czy urazy.

Przyczyny lunatyzmu

Za przyczynę lunatyzmu z kolei, uznaje się m. in. takie czynniki jak: niedojrzałość centralnego układu nerwowego, a niektóre źródła wskazują również na czynniki genetyczne.

Przyczyny lęków nocnych

Pojawienie się lęków nocnych może mieć różną genezę. Zwykle występują na skutek stresu, gorączki, deprywacji snu, leków działających na ośrodkowy układ nerwowy a czasami, u dorosłych mogą mieć związek z objawami psychopatologicznymi.

Koszmary senne pojawiają się głównie u dzieci, między 3 a 5 rokiem życiar

Przyczyny koszmarów sennych

Przyczynami koszmarów sennych zaś mogą być konflikty, urazy psychiczne oraz przyjmowane leki a predyspozycjami niektóre typy zaburzeń np. osobowość borderline czy osobowość schizoidalna


Dowiedz się więcej: Objawy osobowości borderline (BPD) - dorośli i dzieci


Przyczyny chrapania

Czynnikami ryzyka pierwotnego chrapania są z kolei m.in.: otyłość, spożywanie alkoholu przed snem, palenie tytoniu, przyjmowanie leków uspokajających lub rozluźniających mięśnie czy nieprawidłowa budowa anatomiczna górnych dróg oddechowych.

Rozpoznanie zaburzeń snu

Sami zwykle instynktownie potrafimy stwierdzić, czy dotyczą nas zaburzenia snu. Jeśli jakieś objawy nas niepokoją, bądź obserwujemy je u bliskich czy znajomych, należy udać się w pierwszej kolejności do lekarza internisty celem diagnozy.

Skarżysz się na przewlekłe zmęczenie, ból mięśni i zaburzenia snu i nikt nie wie, co ci dolega? To moze być fibromialgia. Sprawdź objawy.

Leczenie zaburzeń snu

W zależności od rodzaju zaburzenia, stosujemy m.in.

  • farmakoterapię polegającą na podawaniu leków nasennych czy przeciwdepresyjnych,
  • terapię behawioralną,
  • chronoterapię (leczenie oparte na wiedzy o tym jak leki i hormony wpływają na leczenie w zależności od pory dnia).

Zaleca się właściwą higienę snu.

W przypadku chrapania pierwotnego leczenie polega m.in. na dążeniu do spadku masy ciała czy podawaniu leków przeciwzapalnych.

Chrapanie może świadczyć o problemach zdrowotnych

Rokowania i powikłania zaburzeń snu

W przypadku bezsenności, może objawy mogą  trwać kilka miesięcy i ustąpić bądź występować nawet przez lata. Co więcej, odmiana pierwotna może być zwiastunem depresji .

Objawy narkolepsji (utrzymująca się senność) trwają przez całe życie. Część chorych skarży się też na pogorszenie pamięci, a u 30% chorych występuje również depresja.

W przypadku sennowłóctwa (lunatykowania), jego objawy ustają zwykle samoistnie wraz z okresem dojrzewania. Powikłaniami są głównie uszkodzenia ciała, do których dochodzi podczas napadów choroby. Ta sama sytuacja dotyczy lęków nocnych oraz koszmarów sennych. W przypadku koszmarów sennych, jak dowodzą badania, osoby, które często cierpią na tę dysfunkcję, mogą być bardziej podatne na zaburzenia psychiczne.

Chrapanie z kolei zwykle występuje przewlekle i konieczna jest niekiedy interwencja chirurgiczna lub przyjmowanie leków. Zaburzenie to jest czynnikiem ryzyka nadciśnienia tętniczego.

Zapobieganie zaburzeniom snu

Jednym z czynników generujących zaburzenia snu jest niewątpliwie stres. Należy, więc przykładać dużą wagę do stosowania odpowiednich metod radzenia sobie z napięciem. Co więcej powinno się również m. in. prowadzić zdrowy tryb życia, zażywać dużo ruchu, zrezygnować z nałogów.

  • utrzymuj równowagę pomiędzy życiem zawodowym i prywatnym,
  • wypoczywaj,
  • stosuj odpowiednie metody radzenia sobie ze stresem,
  • odżywiaj się zdrowo,
  • bądź aktywny, ruch to zdrowie!

Stosowanie powyższych zaleceń zredukuje stres, który w zwykle wpływa negatywnie na jakość i długość naszego snu.

Co robić w zaburzeniach snu

Przy zaburzeniach snu należy pamiętać o stosowaniu tzw. dobrych praktyk, czyli dbać o odpowiednią higienę snu.

8 sposobów na to jak zasnąć i spać zdrowo

  1. Staraj się utrzymywać stałe pory zasypiania i wstawania, nawet w wolne od pracy czy zajęć dni (weekendy, urlop). Np. jeśli zawsze zasypiasz o 22:00 a budzisz się o 8:00, rób tak nadal w dni wolne.
  2. Nie oglądaj w łóżku telewizji, nie czytaj książek.
  3. Po czasie ok. 30 minut, jeśli sen nie nadchodzi, wstań z łóżka i wróć do niego kiedy nadejdzie senność.
  4. Staraj się unikać drzemek.
  5. Ćwicz regularnie, ale unikaj ćwiczeń wczesnym wieczorem, jeśli obserwujesz u siebie trudności w zasypianiu.
  6. „Wycisz się” się przed snem np. stosując ćwiczenia relaksacyjne, medytacje.
  7. Ogranicz lub zrezygnuj całkowicie z alkoholu, papierosów, kofeiny i innych substancji mogących zakłócać sen.
  8. Zadbaj o wywietrzenie pomieszczenia, temperaturę ok. 18ºC, ciszę i wygodę.

Źródła:

Psychiatria. Podręcznik dla studentów medycyny Bilikiewicz A. (red.); PZWL, Warszawa 2007

Podręcznik medycyny snu Alon Y. Avidan, Phyllis C. Zee; Lippincott Williams &Wilkins Warszawa 2007

Zaburzenia snu Clark Camellia P. MD, Moore Polly J., PhD, Gillin J.Chtistian MD; Ebert Michael H, Nurcombe Barry, Loosen, Peter T I in. Psychiatria Aktualności w rozpoznawaniu I leczeniu, redakcja naukowa wydania polskiego: prof.dr hab.n.med. Anna Grzywa, Tom II, Wydawnictwo Czelej, Lublin 2011

Dowiedz się więcej:

Prezentowanych informacji o charakterze medycznym nie należy traktować jako wytycznych postępowania medycznego w stosunku do każdego pacjenta. O postępowaniu medycznym, w tym o zakresie i częstotliwości badań diagnostycznych i/lub procedur terapeutycznych decyduje lekarz indywidualnie, zgodnie ze wskazaniami medycznymi, które ustala po zapoznaniu się ze stanem pacjenta. Lekarz podejmuje decyzję w porozumieniu z pacjentem. W przypadku chęci realizacji badań nieobjętych wskazaniami lekarskimi, pacjent ma możliwość ich odpłatnego wykonania. Należy potwierdzić przy zakupie badania szczegóły do jego przygotowania.
Data dodania 13.09.2017
Data ostatniej aktualizacji 15.12.2023