Rak trzustki - objawy, przyczyny, leczenie

Rak trzustki przez długi czas może rozwijać się bezobjawowo. Pierwsze niespecyficzne objawy to stałe bóle nadbrzusza, nudności, wzdęcia, biegunki, a także utrata apetytu i poczucie zmęczenia. W zdecydowanej większości przypadków rak trzustki jest nowotworem bardzo złośliwym i dającym liczne przerzuty.
Jakie są przyczyny rozwoju raka trzustki? Jak rozpoznać typowe objawy nowotworu?

Rak trzustki - informacje ogólne

Trzustka jest narządem położonym w górnej części jamy brzusznej, sąsiaduje z żołądkiem i wątrobą. Ma wydłużony, lekko spłaszczony kształt; w jej budowie wyróżnia się głowę, trzon i ogon.

Funkcje trzustki dzieli się na dwie kategorie:

  • zewnątrzwydzielniczą, jaką jest produkcja soku trzustkowego, zawierającego m.in. enzymy trawienne,
  • wewnątrzwydzielniczą, sprawowaną przez komórki zgrupowane w tzw. wyspy trzustkowe (Langerhansa), polegającą na wytwarzaniu niektórych hormonów, np. insuliny i glukagonu.

Nowotwory trzustki diagnozuje się na świecie u ok. 200 000 osób rocznie, częściej w krajach wysoko rozwiniętych. Mężczyźni chorują nieco częściej niż kobiety, przy czym dysproporcja ta zmniejsza się. U obu płci nowotwory trzustki stanowią około 2 proc. wszystkich nowotworów złośliwych. Rzadko rozpoznaje się chorobę u osób do 30. roku życia, większość zachorowań dotyczy ludzi po 50. roku życia (ponad 90 proc. u obu płci). Częstość zachorowań wzrasta wraz z wiekiem.

Rak trzustki rozwija się najczęściej w głowie narządu, w około 90 proc. przypadków z komórek tworzących część zewnątrzwydzielniczą, przede wszystkim z komórek wyściełających przewody trzustkowe (gruczolakorak przewodowy). Mniej niż 10 proc. przypada na raki pochodzące z nabłonka pęcherzyków trzustkowych (gruczolakorak pęcherzykowy). Pozostałe nowotwory trzustki stanowią razem do 1 proc. zachorowań. W zdecydowanej większości przypadków jest nowotworem bardzo złośliwym i dającym liczne przerzuty.

Nowotwór może być zlokalizowany w głowie trzustki. Jakie jest ryzyko zachorowania na raka trzustki?

Przyczyny raka trzustki

Etiologia powstawania raka trzustki nie została jak dotąd jednoznacznie wyjaśniona. Zidentyfikowane zostały natomiast czynniki ryzyka, zwiększające prawdopodobieństwo zachorowania:

  • palenie tytoniu – wymieniane przez wielu autorów jako silnie zwiększające ryzyko wystąpienia choroby; u palaczy jest ono ponad dwa razy wyższe,
  • przewlekłe zapalenie trzustki – ryzyko wzrasta wraz z długością trwania choroby,
  • predyspozycje genetyczne,
  • otyłość,
  • cukrzyca,
  • wysokie spożycie tłuszczów i czerwonego mięsa,
  • kontakt z niektórymi substancjami chemicznymi, takimi jak wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, pestycydy oraz chlorek metylenu i etylu,
  • wiek.

Nie udowodniono negatywnego wpływu spożywania alkoholu, jeśli nie współwystępuje ono z przewlekłym zapaleniem trzustki, jednak niektóre badania potwierdzają kancerogenny wpływ alkoholu.

Objawy raka trzustki

Rak trzustki jest nowotworem mogącym rozwijać się przez długi czas bezobjawowo. W początkowych stadiach obserwowane są niespecyficzne objawy, co utrudnia wczesne wykrycie choroby:

  • stałe bóle w nadbrzuszu, promieniujące do kręgosłupa,
  • nudności, wzdęciabiegunki, zmiana wyglądu i zapachu stolca,
  • spadek apetytu i utrata masy ciała,
  • osłabienie i uczucie zmęczenia bez widocznych zmian w rutynowych badaniach diagnostycznych.

W późniejszym etapie mogą wystąpić:

  • nasilające się bóle brzucha i pleców,
  • żółtaczka,
  • świąd skóry,
  • nagle występująca cukrzyca lub pojawienie się trudności w uregulowaniu cukrzycy dotychczas dobrze poddającej się leczeniu,
  • ostre zapalenie trzustki.

U chorych z rakiem trzustki w formie zaawansowanej, zauważyć można m.in.:

  • guz w nadbrzuszu,
  • powiększony, wyczuwalny w badaniu lekarskim i niebolesny pęcherzyk żółciowy (objaw Curvoisiera),
  • wędrujące zapalenie żył powierzchownych (zespół Trousseau),
  • depresjastany lękowe,
  • cechy niedożywienia i wyniszczenia organizmu.

Diagnostyka raka trzustki

Wczesne wykrycie raka trzustki jest bardzo trudne i zdarza się wyjątkowo rzadko. Z powodu nieswoistości objawów i położenia organu w głębi jamy brzusznej, choroba jest rozpoznawana najczęściej w zaawansowanych stadiach, kiedy daje już wyraźne objawy.

Badania laboratoryjne mają małe znaczenie w diagnozowaniu raka trzustki. W jego wczesnych etapach wyniki pozostają w normie lub wykazują tak niewielkie odchylenia, że trudno je właściwie ocenić.

W późniejszych stadiach obserwowane bywają:

  • niedokrwistość i trombocytopenia w morfologii krwi,
  • podwyższone parametry biochemiczne wątroby (fosfatazy zasadowej), bilirubiny czy GGTP, związane z występującą u wielu pacjentów cholestazą, czyli zablokowaniem przepływu żółci,
  • hipoalbuminemia, czyli obniżone stężenie albuminy w osoczu krwi.

Nie istnieje marker nowotworowy[1] swoisty dla raka trzustki. Stężenia markerów procesu nowotworowego (głównie oznaczanym w raku trzustki jest CA 19-9, rzadziej CEA) są podwyższone u 75-85 proc. chorych, jednak mogą świadczyć także o raku innych narządów oraz o procesach zapalnych.

Badanie CA 19-9
Marker raka trzustki, żołądka czy wątroby, 
a także innych chorób.

SPRAWDŹ BADANIE

W badaniach obrazowych stosuje się wiele metod, m.in.:

  • Badanie ultrasonograficzne (USG) jamy brzusznej z kontrastem lub bez – zazwyczaj jest wykonywane jako pierwsze, chociaż położenie trzustki utrudnia jego przeprowadzenie. Umożliwia uzyskanie ogólnego obrazu narządu, wykrycie istnienia guza, ocenę przewodów żółciowych i pęcherzyka żółciowego. Jego jakość może być jednak istotnie obniżona przez wiele czynników, takich jak znaczne otłuszczenie jamy brzusznej badanego czy nadmiar gazów w jelicie. Prawidłowy obraz trzustki w badaniu USG nie wyklucza nowotworu.
  • Tomografia komputerowa z kontrastem (CT, TK) – jest badaniem o większej czułości[2] niż USG, pozwala wykryć 80-90 proc. nowotworów. Umożliwia określenie stopnia zaawansowania choroby.
  • Endoskopowa ultrasonografia (EUS) – polega ona na wprowadzeniu przez jamę ustną endoskopu, w którym znajduje się głowica ultrasonograficzna. Umożliwia ocenę węzłów chłonnych oraz naciekania na naczynia krwionośne. Jest szczególnie przydatna przy wykrywaniu niewielkich guzów, o wielkości do 2 cm. Podczas badania możliwe jest wykonanie biopsji aspiracyjnej cienkoigłowej.
  • Endoskopowa cholangiopankreatografia wsteczna (ECPW/ERCP) – jest procedurą inwazyjną, połączeniem endoskopii i technik rentgenowskich, o zastosowaniu diagnostyczno-leczniczym. Wykrywa 70-90 proc. guzów i umożliwia pobranie materiału do badania pod mikroskopem. Obecnie wykonywana rzadko, głównie jako metoda lecznicza w celu usunięcia złogów czy zakładania protez przywracających drożność dróg żółciowych w leczeniu paliatywnym.

Rzadziej wykonywane są również:

  • rezonans magnetyczny (RM, MRI),
  • pozytronowa tomografia emisyjna (PET),
  • sonoelastografia (USE),
  • cholangiopankreatografia metodą rezonansu magnetycznego (MRCP),
  • angiografia pnia trzewnego i tętnicy krezkowej górnej,
  • pankreatoskopia.

Jeśli objawy i wyniki badań diagnostycznych nie dają pewności w rozpoznaniu, to zalecane jest wykonanie laparotomii, czasami z oceną mikroskopową dokonaną już w trakcie operacji.

Czy całkowite wyleczenie raka trzustki jest możliwe? Wszystko zależy od stopnia zaawansowania raka.

Leczenie nowotworu trzustki

Jedynym sposobem leczenia, dającym szansę na długoletnie przeżycie, raka trzustki jest usunięcie guza podczas zabiegu chirurgicznego. Niestety, z powodu późnej wykrywalności nowotworu, jedynie 10-20 proc. pacjentów jest kwalifikowanych do operacji. Głównymi przeciwwskazaniami do zabiegu bywają nacieki nowotworowe w dużych naczyniach krwionośnych oraz obecność przerzutów.

W zależności od okolicy umiejscowienia guza lekarze usuwają głowę lub ogon trzustki albo cały narząd. Zdarzają się sytuacje, w których usuwane są również sąsiadująco położone organy. Operacje resekcji guzów trzustki są obciążone dużym ryzykiem powikłań.

Jeżeli niemożliwe jest wykonanie operacji, to lekarze starają się tymczasowo poprawić stan chorego (jest to leczenie paliatywne). Wykorzystywanych jest do tego wiele metod:

  • chemioterapia – u części pacjentów może prowadzić do złagodzenia objawów choroby oraz wydłużyć okres przeżycia. Chemioterapia może wywoływać liczne skutki uboczne, m.in. wymioty, biegunki, anemię, spadek liczby leukocytów i płytek krwi, wypadanie włosów. Możliwe jest również połączenie chemioterapii z radioterapią,
  • leczenie żółtaczki wynikającej z ucisku guza na drogi żółciowe,
  • chirurgiczne leczenie niedrożności dwunastnicy,
  • wyrównywanie niedoborów żywieniowych,
  • suplementacja enzymów trzustkowych,
  • leczenie bólu, również z wykorzystaniem leków opioidowych,
  • objęcie chorego i jego rodziny opieką psychoonkologa.


Rokowanie i powikłania raka trzustki

Rokowanie w raku trzustki jest złe lub bardzo złe. Średni czas przeżycia pacjentów z chorobą miejscowo zaawansowaną wynosi od 6. do 10. miesięcy, a w przypadku przerzutów skraca się do 6 miesięcy. 5-letni wskaźnik przeżywalności nie przekracza 3 proc. u wszystkich chorych i 10–20 proc. u pacjentów poddanych operacji wycięcia guza (jest to również skutek wysokiej śmiertelności pooperacyjnej).

Całkowite wyleczenie choroby jest rzadkie. Po leczeniu zazwyczaj dochodzi do nawrotów procesu nowotworowego. Większość z nich pojawia się w okresie do 14-16 miesięcy od operacji.

Rak trzustki wywołuje szereg poważnych powikłań, prowadzących do ogólnego wyniszczenia organizmu, występujących zwłaszcza podczas przebiegu choroby z przerzutami. Wiele powikłań pojawia się w trakcie i po leczeniu. Powikłania chemioterapii to m.in.:

  • zahamowanie produkcji krwinek w szpiku kostnym,
  • niedokrwistość (anemia),
  • spadek odporności,
  • trombocytopenia (małopłytkowość),
  • nudności, wymioty, biegunki,
  • owrzodzenia jamy ustnej,
  • pogorszenie pracy serca, nerek i płuc.

Profilaktyka raka trzustki

Nie są znane metody zapobiegania rakowi trzustki. Istnieją jednak czynniki zmniejszające ryzyko zachorowania na tę chorobę:

  • bezwzględne zaprzestanie palenia,
  • utrzymywanie prawidłowej masy ciała,
  • regularna aktywność fizyczna,
  • dieta uboga w tłuszcze zwierzęce, bogata w owoce i warzywa.

Źródła: 

  • www.uicc.org
  • Talar-Wojnarowska R., Małecka-Panas E., Objawy, diagnostyka i leczenie raka trzustki, Przewodnik Lekarza, 1/2007, 87-93,
  • Kulig J., Nowak W., Sierżęga M., Powikłania po resekcji trzustki, Powikłania w chirurgii jamy brzusznej, 2011, 133-144
  • Łacko A., Polkowski W., Reguła J., Pałucki j., Rak trzustki i brodawki Vatera, Zalecenia postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w nowotworach złośliwych, 2013, 140-151
  • Wojtukiewicz M., Sierko E., Alkohol a nowotwory, Nowotwory, 2000, t. 50, zeszyt 1, 39-47
  • www.e-histopatologia.pl
  • Jesipowicz J., Piłat J,. Jesipowicz M., Matras P., Rudzki S., Delayed diagnosis, advanecement and results of treatment of pancreatic cancer, Współczesna onkologia, 2000, t. 4, 2 (76-79)
  • onkologia.org.pl
  • Sherman C. D. (red.), Onkologia Kliniczna, Podręcznik da studentów i lekarzy, 1992.

[1] Markery nowotworowe – Substancje, których obecność lub zwiększone stężenie w organizmie może świadczyć o rozwoju nowotworu. Wykorzystywane są przede wszystkim do monitorowania efektów leczenia nowotworów. Wyjątkiem jest antygen specyficzny dla prostaty (PSA), który służy do badań profilaktycznych i wczesnego wykrycia bezobjawowego jeszcze nowotworu prostaty.

[2] Czułość badania – Zdolność badania do prawidłowego rozpoznania choroby u wszystkich tych, u których ona występuje. Określa zdolność badania do wykrywania osób chorych. 


Przeczytaj także: 

Prezentowanych informacji o charakterze medycznym nie należy traktować jako wytycznych postępowania medycznego w stosunku do każdego pacjenta. O postępowaniu medycznym, w tym o zakresie i częstotliwości badań diagnostycznych i/lub procedur terapeutycznych decyduje lekarz indywidualnie, zgodnie ze wskazaniami medycznymi, które ustala po zapoznaniu się ze stanem pacjenta. Lekarz podejmuje decyzję w porozumieniu z pacjentem. W przypadku chęci realizacji badań nieobjętych wskazaniami lekarskimi, pacjent ma możliwość ich odpłatnego wykonania. Należy potwierdzić przy zakupie badania szczegóły do jego przygotowania.
Data dodania 13.09.2017
Data ostatniej aktualizacji 28.10.2022