Rak tarczycy - przyczyny, objawy i leczenie

Tarczyca znajduje się z przodu szyi. Składa się z dwóch płatów, każdy z nich ma mniej więcej wielkość kciuka. Jest gruczołem wydzielniczym odpowiadającym za wydzielanie hormonów wpływających na metabolizm człowieka. Umiejscowiona jest w przednio-dolnej części szyi. U ponad połowy populacji w tarczycy znajdują się zmiany guzkowe, jednak większość z  ich to zmiany łagodne – jedynie 1% do 2% guzków ma charakter złośliwy (rak tarczycy).

W Polsce obserwuje się około 3000 nowych zachorowań na raka tarczycy rocznie, jest to jeden z niewielu nowotworów, który znacznie częściej występuje u kobiet niż u mężczyzn. Liczba przypadków wśród kobiet w 2013 roku wynosiła 2377, natomiast wśród mężczyzn 571. Rak tarczycy jest zaliczany do grupy nowotworów rzadkich, jednak ze względu na małą agresywność biologiczną i skuteczne metody terapii chorzy z rakiem tarczycy żyją długo – powoduje to, że szacunkowa liczba chorych na ten rodzaj raka jest znaczna. W Polsce na raka tarczycy choruje około 10 tysięcy osób. 
 
Ryzyko zachorowania na raka tarczycy wzrasta wraz z wiekiem i jest najwyższe około 40-50 roku życia. W poszczególnych dekadach życia różnią się również statystyki dotyczące ryzyka zachorowania u kobiet i u mężczyzn. Największe różnice notuje się u osób do 50. roku życia – częstość zachorowań wśród kobiet jest znacznie większa niż częstość zachorowań wśród mężczyzn. Jednak w przypadku osób starszych, po 70. roku życia, różnica ta zaciera się.

Rodzaje raka tarczycy

Ze względu na budowę tarczycy wyróżnia się cztery podstawowe typy raka tarczycy:

  • rak brodawkowy
  • rak pęcherzykowy
  • rak rdzeniasty
  • rak anaplastyczny

Poszczególne typy nowotworu różnią się miedzy sobą przebiegiem, rodzajem możliwej terapii oraz rokowaniem dla pacjenta.

Rak brodawkowy

Brodawkowy rak tarczycy jest najczęstszym nowotworem złośliwym gruczołu tarczycy. Szacuje się, że występuje nawet u 80% osób, które usłyszały diagnozę raka tarczycy. Pojawia się w każdej grupie wiekowej pacjentów (na raka brodawkowego tarczycy chorują osoby dorosłe i dzieci), jednak szczyt zachorowań przypada na 4. dekadę życia. Znacznie częściej jest diagnozowany u kobiet niż u mężczyzn. Może wywoływać przerzuty do węzłów chłonnych.

Rak pęcherzykowy

Pęcherzykowy rak tarczycy występuje rzadziej, stanowi od 5% do 15% wszystkich diagnozowanych raków tarczycy. Jednym z czynników ryzyka raka pęcherzykowego jest niedobór jodu, dlatego rak ten częściej występuje w populacjach, które zamieszkują tereny ubogie w ten pierwiastek.

Rak rdzeniasty

Występuje stosunkowo rzadko, jedynie 5% osób ze zdiagnozowanym rakiem tarczycy choruje na ten rodzaj raka. Bywa uwarunkowany genetycznie (postać rodzinna), stąd konieczność monitorowania stanu zdrowia najbliższych krewnych pacjenta, u którego wykryto raka rdzeniastego. W przebiegu choroby może występować uporczywa biegunka, objaw ten jest związany z rodzajem wydzielanych przez guz substancji.


Jednym z badań, które może wskazywać na ten tym nowotworu, jest poziom prokalcytoniny.


Rak anaplastyczny

Określany również mianem raka niezróżnicowanego. Jest najbardziej złośliwą formą nowotworu tarczycy, charakteryzuje się szybkim tempem wzrostu i dużą aktywnością. Rak anaplastyczny nie poddaje się leczeniu chirurgicznemu, a alternatywne ścieżki leczenia również nie dają pozytywnych rezultatów. Rokowania w przypadku tego rodzaju nowotworu są niepomyślne.

Przyczyny raka tarczycy

Wśród czynników ryzyka raka tarczycy wymieniane są:obecność guzków i zmian w strukturze gruczołu tarczycy

  • płeć żeńska
  • w przypadku kobiet: duża liczba przebytych ciąż
  • ekspozycja na promieniowanie jonizujące – w przypadku raka brodawkowatego tarczycy zaobserwowano większą liczbę zachorowań wśród osób, które przeżyły wybuch jądrowy czy przebyły napromienianie okolic szyi w dzieciństwie
  • niedobór jodu
  • przyczyny genetyczne

Objawy raka tarczycy

Rozwijający się rak tarczycy zwykle nie daje charakterystycznych objawów, które różniłyby się od dolegliwości wywoływanych przez guzy o łagodnym charakterze. Z tego powodu rozpoznanie choroby w początkowych fazach zaawansowania jest trudne. W przypadku zaawansowanych nowotworów u chorych mogą wystąpić objawy wynikające z obecności guza znacznych rozmiarów i ewentualnych przerzutów. Są to np.:

  • chrypka
  • zaburzenia połykania
  • problemy z mową wynikające z porażenia strun głosowych
  • duszność
  • uczucie dławienia
  • męczliwość
  • uczucie osłabienia, braku sił
  • biegunka (u chorych z rakiem rdzeniastym)

Rozpoznanie raka tarczycy

Ze względu na to, że rak tarczycy w początkowych fazach zaawansowania nie daje charakterystycznych objawów, do postawienia rozpoznania dochodzi często podczas biopsji guzka tarczycy przypadkowo wykrytego w badaniu USG. Pomocne może być także zbadanie markera nowotworowego raka tarczycy, tyreoglobuliny (oznaczenie poziomu przeciwciał anty-TG) 

Przed podjęciem decyzji o operacji konieczne jest przeprowadzenie wnikliwego wywiadu oraz wykonanie podstawowych badań diagnostycznych takich jak: USG szyi, biopsja cienkoigłowa guza oraz badania laboratoryjne krwi (stężenie wapnia, TSH, FT3 i FT4, PTH). Ponadto ważne jest badanie laryngologiczne pozwalające na ocenę stanu strun głosowych oraz badanie RTG klatki piersiowej.

W trakcie trwania terapii lekarze często zlecają dodatkowe badania, które pozwalają ocenić efekty wdrożonej terapii, np. badania laboratoryjne i scyntygrafia z użyciem jodu promieniotwórczego.

Rak tarczycy leczenie

Podstawą terapii raka tarczycy jest leczenie operacyjne polegające zwykle na usunięciu całej tarczycy lub, w wyjątkowych sytuacjach, jej części.

Dodatkowo, jako leczenie uzupełniające, stosuje się terapię jodem promieniotwórczym. Terapię jodem wdraża się zwykle po około 1-3 miesiącach po zabiegu chirurgicznego usunięcia tarczycy. U chorych, u których wystąpiły przerzuty, terapię jodem trzeba powtarzać co pół roku, aż do chwili wystąpienia remisji lub kiedy terapia nie przynosi oczekiwanych efektów, a chory silnie odczuwa skutki uboczne wdrożonego leczenia.

Leczenie jodem promieniotwórczym jest bezpieczne, charakteryzuje się udowodnioną klinicznie skutecznością i ułatwia monitorowanie stanu chorych. Dzięki wykorzystaniu terapii jodem możliwe jest również szybkie wykrycie ewentualnych nawrotów choroby. Pomimo dużego bezpieczeństwa tej metody leczenia, u części chorych mogą w jej trakcie występować nieprzyjemne objawy, a do najczęstszych należy zapalenie ślinianek, mdłości oraz wymioty.

Leczenia jodem nie należy przeprowadzać u kobiet w ciąży bądź karmiących piersią. Po zakończeniu leczenia, ze względu na ryzyko wystąpienia uszkodzeń płodu, pacjenci powinni stosować skuteczną metodę antykoncepcji – kobiety przez 12, a mężczyźni przez 6 miesięcy.

Niestety leczenie jodem nie może być zastosowane u wszystkich chorych, metoda ta nie jest stosowana u chorych dotkniętych rakiem rdzeniastym bądź anaplastycznym.

U wszystkich chorych na raka tarczycy, u których wdrożono leczenie chirurgiczne, zaleca się terapię uzupełniającą tyroksyną. Jest to fizjologicznie wytwarzany przez tarczycę hormon, który należy uzupełniać po usunięciu narządu. Suplementacja zapobiega wystąpieniu objawów wynikających z niedoboru tyroksyny.

U chorych na raka brodawkowatego lub pęcherzykowatego zaleca się leczenie tyroksyną w dawce powodującej nieznaczny nadmiar ilości hormonu w organizmie – jest to działanie profilaktyczne, zmniejszające ryzyko wystąpienia przerzutów.

W szczególnych przypadkach choroby wprowadzane jest leczenie teleradioterapeutyczne bądź chemioterapeutyczne – decyzję o podjęciu terapii tymi metodami podejmuje lekarz onkolog, pod którego opieką znajduje się pacjent.

Przeczytaj: Usunięcie tarczycy w Szpitalu Medicover >>

Rokowania i powikłania raka tarczycy

W zależności od typu rozpoznanego nowotworu, jego zaawansowania oraz rodzaju wdrożonego leczenia, rokowania dla pacjenta są różne.

Najkorzystniejsze rokowania na przyszłość dotyczą pacjentów ze zróżnicowanym rakiem tarczycy, u których wdrożono leczenie chirurgiczne oraz uzupełniającą terapię jodem promieniotwórczym. W przypadku pacjentów z rakiem brodawkowatym ponad 90% z nich przeżywa 10 lat, równie dobre rokowania dotyczą pacjentów z rakiem pęcherzykowym. W przypadku wcześnie wykrytych zmian, ograniczonych tylko do tarczycy, możliwe jest całkowite wyleczenie.

U pacjentów chorujących na rdzeniastą postać nowotworu tarczycy, którzy zostali poddani odpowiedniemu leczeniu, 10 lat życia ma przed sobą 80-90% osób. Niestety przy braku właściwej terapii rokowanie jest niekorzystne, rozsiew choroby następuje stosunkowo szybko i nieleczeni pacjenci umierają w ciągu kilku lat od postawienia diagnozy.

Najmniej korzystne rokowania dotyczą chorych na anaplastyczną postać raka tarczycy. Od pojawienia się pierwszych niepokojących objawów do zgonu zwykle mija nie więcej niż 12 miesięcy.

Zapobieganie rakowi tarczycy

Jednym z czynników predysponujących do zachorowania na raka tarczycy jest palenie papierosów. Dym papierosowy zawiera wiele substancji rakotwórczych, więc unikanie przebywania w środowisku osób palących i rzucenie palenia zmniejsza ryzyko wystąpienia nowotworów, w tym raka tarczycy.

W ramach prozdrowotnego trybu życia należy również zadbać o zróżnicowaną, zdrową dietę i odpowiednią dawkę jodu w diecie. Obecnie w Polsce obowiązkowo jest jodowana sól kuchenna, dzięki czemu niewiele osób boryka się problemem niedoborów jodu. Ponadto zalecane jest komponowanie codziennych posiłków ze składników, które naturalnie zawierają duże ilości tego pierwiastka, czyli m.in. z ryb morskich, owoców morza i alg (np. spirulina), ale także ziaren zbóż, marchwi, jaj i orzechów.

W uzasadnionych przypadkach dużych niedoborów lekarz może zalecić przyjmowanie doustnych suplementów jodu.

Zalecane postępowanie

Jeśli zachorowałeś na raka tarczycy:

  • Przestrzegaj zaleceń lekarza, szczególnie w odniesieniu do proponowanych metod terapii i dawkowania zleconych leków.

  • Regularnie poddawaj się badaniom kontrolnym, które pozwolą ocenić skuteczność wdrożonego leczenia.

  • W czasie choroby i rekonwalescencji unikaj stosowania leków bez recepty, ziół i suplementów diety, chyba że konsultowałeś ich przyjmowanie z lekarzem onkologiem.

Aby uniknąć zachorowania na raka tarczycy

  • Dbaj o zdrową, odpowiednio zbilansowaną dietę, bogatą w produkty zawierające jod – ryby i owoce morza, ziarna zbóż, warzywa i owoce.

  • Jeśli zdiagnozowano u ciebie niedobór jodu, oprócz zbilansowanej diety przyjmuj zlecone przez lekarza suplementy, które uzupełnią niedobory jodu organizmie i zapobiegną występowaniu objawów ze strony tarczycy, w tym nowotworów.

  • Rzuć palenie, ponieważ substancje chemiczne zawarte w dymie papierosowym sprzyjają powstawaniu nowotworów, w tym nowotworu tarczycy. Staraj się nie przebywać w towarzystwie osób palących, gdyż bierne palenie tytoniu również sprzyja zachorowaniom na nowotwory.

Źródła

  • „Onkologia” Andrzej Kułakowski
  • www. onkologia.org.pl
  • „Interna 2016” Andrzej Szczeklik
  • „Rak tarczycy” Beata Piwońska- Solska, portal Medycyna Praktyczna Archipelag Onkologia
  • Joanna Didkowska, Urszula Wojciechowska, Krajowy Rejestr Nowotworów 2013
Prezentowanych informacji o charakterze medycznym nie należy traktować jako wytycznych postępowania medycznego w stosunku do każdego pacjenta. O postępowaniu medycznym, w tym o zakresie i częstotliwości badań diagnostycznych i/lub procedur terapeutycznych decyduje lekarz indywidualnie, zgodnie ze wskazaniami medycznymi, które ustala po zapoznaniu się ze stanem pacjenta. Lekarz podejmuje decyzję w porozumieniu z pacjentem. W przypadku chęci realizacji badań nieobjętych wskazaniami lekarskimi, pacjent ma możliwość ich odpłatnego wykonania. Należy potwierdzić przy zakupie badania szczegóły do jego przygotowania.
Data dodania 13.09.2017
Data ostatniej aktualizacji 20.03.2023