Ospa wietrzna - jak rozpoznać ospę u dziecka?

Ospa wietrzna stanowi jedną z częstszych chorób wieku dziecięcego. Jest wywoływana przez wirusa Varicella Zoster Virus (VZV) z rodziny herpeswirusów, można się nią zakazić wyłącznie od ludzi. Swą nazwę w języku polskim zawdzięcza ogromnej łatwości przenoszenia się zakażenia z jednych osób na kolejne (do zachorowania po kontakcie z chorym na ospę może dochodzić do nawet u 90 proc. osób).
Ospa - zmiany skórne na początku przypominają plamki, grudki

W naszym klimacie umiarkowanym więcej przypadków zachorowań stwierdza się późną zimą i wczesną wiosną. Ospa u dorosłych jest znacznie rzadsza niż u dzieci, ale za to obserwuje się u nich zwykle cięższy jej przebieg.

Objawy ospy u dziecka

Do objawów ospy wietrznej u dziecka należą:

  • gorączka,
  • słabe samopoczucie
  • typowa, swędząca wysypka.

Zmiany skórne na początku bardziej przypominają plamki, grudki. Następnie przekształcają się w pęcherzyki, a po 2-4 dniach przysychają w strupy. Najczęściej u osób bez zaburzeń odporności nowe pęcherzyki w trakcie ospy przestają się pojawiać po 4-5 dniach od początku choroby.

Zwykle na ciele, w tym na owłosionej skórze głowy, jest około 250-500 wykwitów, mogą one również być obecne na błonach śluzowych. Charakterystyczna dla ospy wietrzej jest obecność na skórze zmian na różnym etapie rozwoju, nie pojawiają się one wszystkie naraz.

Ospa - zmiany skórne przekształcają się w pęcherzyki

Ile trwa ospa?

Ospa trwa do trzech tygodni. Okres wylęgania ospy wietrznej wynosi zwykle 14-17 dni (może wahać się w granicach 10-21 dni). Ile czasu chory zaraża ospą? Jej zakaźność pojawia się już na 2 doby przed pojawieniem się wysypki i utrzymuje się do momentu przekształcenia się wszystkich świeżych pęcherzyków w strupy.

W praktyce oznacza to, że zwykle ospa przestaje być zaraźliwa dla otoczenia średnio po 7-10 dniach, kiedy przyschną już ostatnie wykwity.

Powikłania ospy

Ospa u dzieci zwykle ma łagodny przebieg. W niektórych sytuacjach może jednak dojść do rozwoju cięższych powikłań (rocznie w Polsce hospitalizowanych z tego powodu jest około 1000 osób).

Najczęstszym powikłaniem ospy są nadkażenia bakteryjne wykwitów. Może także dojść do zapalenia płuc albo do zajęcia ośrodkowego układu nerwowego (OUN), objawiającego się zapaleniem móżdżku, zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych czy zapaleniem mózgu.

Rzadziej mogą wystąpić powikłania pod postacią zapalenia stawów czy zapalenia mięśnia sercowego.

Na szczególnie ciężki przebieg ospy wietrznej narażone są:

  • niemowlęta poniżej 1. roku życia,
  • dzieci powyżej 12. roku życia,
  • dorośli,
  • pacjenci przyjmujący leki immunosupresyjne,
  • pacjenci leczący się z powodu chorób hematologiczych albo nowotworowych,
  • pacjenci z zaburzeniami odporności,
  • pacjenci z atopowym zapaleniem skóry.

Kiedy do szpitala z ospą?

Przyczyną konieczności hospitalizacji może też być odmowa przez dziecko przyjmowania płynów z powodu silnego bólu wywołanego pojawianiem się pęcherzyków na błonach śluzowych jamy ustnej, gardła w wyniku czego dochodzi do poważnego odwodnienia.

Ospa w ciąży

Wyjątkowo niebezpieczne jest zachorowanie na ospę w ciąży, zwłaszcza w okresie okołoporodowym (na 5 dni przed porodem i do 2 dni po nim). Z uwagi na to, że noworodek nie zdąży wtedy otrzymać od matki przez łożysko żadnych przeciwciał, przebieg choroby jest u niego bardzo ciężki, śmiertelność sięga nawet 30 proc.

Konsekwencją dla dziecka zachorowania przez matkę na ospę we wcześniejszych etapach ciąży może być:

  • niedorozwój kończyn, 
  • małogłowie,
  • bliznowate zmiany na skórze.

Leczenie ospy

W przypadku podejrzenia ospy należy zgłosić się do swojego lekarza pierwszego kontaktu, który postawi pewne rozpoznanie, oceni, czy pacjent jest potencjalnie narażony na cięższy przebieg zakażenia, omówi zalecenia co do dalszego postępowania w chorobie.

Skórę z wykwitami ospowymi należy utrzymywać w czystości, aby nie dopuścić do pojawienia się nadkażeń bakteryjnych. Wskazany jest codzienny szybki prysznic lub krótka kąpiel w wannie, ewentualnie z dodatkiem nadmanganianu potasu o działaniu odkażającym.

Pęcherzyków nie wolno smarować płynnymi pudrami, które również zwiększają ryzyko bakteryjnego nadkażenia zmian. W przypadku dokuczliwego świądu lekarz może zalecić żel z dimetyndenem lub nawet lek w postaci doustnej, jeśli świąd jest akurat bardzo nasilony.

W niektórych sytuacjach można rozważyć podanie leku przeciwwirusowego – acyklowiru. Wskazane jest to zwłaszcza w przypadku osób z wymienianych wcześniej grup ryzyka ciężkiego przebiegu ospy.

Należy pamiętać, aby w ospie przeciwgorączkowo używać paracetamolu - preparaty ibuprofenu zwiększają ryzyko nadkażeń bakteryjnych.

W leczeniu ospy należy utrzymywać skórę w czystości.

Ospa a półpasiec

Po przechorowaniu ospy wirus VZV pozostaje w organizmie w zwojach nerwowych i w niektórych sytuacjach może dojść do jego reaktywacji – w ten sposób rozwija się półpasiec.

Do zachorowania na półpasiec najczęściej dochodzi u osób starszych. Charakterystyczne dla niego jest występowanie piekącego bólu oraz pęcherzyków, zwykle na tułowiu, wzdłuż przebiegu nerwów.

Zakaźny jest płyn z wirusem VZV wypełniający wykwity na skórze. Po kontakcie z nim może dojść do zakażenia ospą wietrzną.

Szczepienie na ospę

Przeciw ospie wietrznej dostępna jest na rynku polskim szczepionka. Wskazane jest podanie dwóch jej dawek, optymalnie w odstępie 6 tygodni - 3 miesiące, co zapewnia długotrwałą skuteczność przeciw zachorowaniu u nawet 95-97 proc. zaszczepionych osób (podanie tylko 1 dawki szczepionki powoduje po kilku latach spadek skuteczności do 80-90 proc.).

Szczepionkę przeciw ospie można podać również po kontakcie z osobą z rozpoznaną ospą wietrzną, aby nie dopuścić do zakażenia. Najskuteczniejsza jest przy zaszczepieniu do 72 godzin od kontaktu, ale można ją podać również po 72-96 godzinach. Wtedy nawet, jeśli dojdzie do zachorowania, będzie ono miało znacznie łagodniejszy przebieg. 

Chociaż szczepienie na ospę nie znajduje się dotychczas w Polsce w obowiązkowym kalendarzu szczepień, na pewno warto je rozważyć. Stanowi skuteczną metodę zapobiegania chorobie, która potrafi mieć bardzo nieprzewidywalny przebieg i nawet mimo teoretycznie braku czynników ryzyka dawać ciężkie powikłania.

Zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych dzieci, które chodzą do żłobków, klubów malucha czy innych placówkach opiekuńczych, mogą zostać zaszczepione przeciwko ospie bezpłatnie. 

U osób, u których istnieje duże ryzyko bardzo ciężkiego przebiegu choroby, podaje się swoistą surowicę zawierającą przeciwciała ochronne.

Dowiedz się więcej:

Ospa wietrzna – objawy i leczenie ospy wietrznej u dzieci i dorosłych

Badania dla dzieci. Jakie badania krwi wykonać?

Prezentowanych informacji o charakterze medycznym nie należy traktować jako wytycznych postępowania medycznego w stosunku do każdego pacjenta. O postępowaniu medycznym, w tym o zakresie i częstotliwości badań diagnostycznych i/lub procedur terapeutycznych decyduje lekarz indywidualnie, zgodnie ze wskazaniami medycznymi, które ustala po zapoznaniu się ze stanem pacjenta. Lekarz podejmuje decyzję w porozumieniu z pacjentem. W przypadku chęci realizacji badań nieobjętych wskazaniami lekarskimi, pacjent ma możliwość ich odpłatnego wykonania. Należy potwierdzić przy zakupie badania szczegóły do jego przygotowania.
Data dodania 14.12.2017
Data ostatniej aktualizacji 18.04.2023