Niedokrwistość z niedoboru żelaza - przyczyny, objawy i leczenie

Niedokrwistość (anemia) z niedoboru żelaza objawia się wybiórczym apetytem, np. na kredę czy glinę. Pojawia się także ból, pieczenie języka, suchość w ustach. Skóra staje się sucha, a kąciki ust mogą zacząć pękać. U kobiet w ciąży nieleczona niedokrwistość z niedoboru żelaza może prowadzić do powikłań.

Niedokrwistość z niedoboru żelaza - informacje ogólne

Jest to jeden z podtypów anemii, niedokrwistość, w której z powodu zbyt małej ilości żelaza w organizmie powstają erytrocyty1 mniejsze niż prawidłowe i zawierające mniej hemoglobiny2.

Przyczyny niedokrwistości z niedoboru żelaza

Podstawowe przyczyny niedoboru żelaza to:

  • utrata krwi (jest to główna przyczyna)
    • przez drogi rodne – obfite miesiączki, krwawienia pomenopauzalne
    • przez przewód pokarmowy
    • z powodu urazów, w tym po operacjach
    • u wielokrotnych dawców krwi
  • zwiększone zapotrzebowanie, przy niedostatecznej podaży lub upośledzonym wchłanianiu
    • u wcześniaków i noworodków niekarmionych mlekiem matki
    • w okresie dojrzewania
    • w okresie ciąży i karmienia piersią
    • w trakcie leczenia niedoborów witaminy B12
  • upośledzone wchłanianie z przewodu pokarmowego
    • stan po usunięciu żołądka lub jelita
    • zmniejszona kwaśność soku żołądkowego
    • dieta ubogobiałkowa, bogata w fosforany (jaja), szczawiany i herbatę (utrudniają one wchłanianie żelaza)
    • przewlekłe choroby jelit, np. choroba Leśniowskiego-Crohna
  • niedobory w diecie, np. źle zbilansowana dieta wegetariańska

Niedobór żelaza powoduje zahamowanie tworzenia hemoglobiny.

Objawy niedokrwistości z niedoboru żelaza

Poza objawami charakterystycznymi dla niedokrwistości (osłabienie i łatwa męczliwość, zmniejszenie koncentracji i uwagi, bladość skóry i błon śluzowych,zawrotyból głowy, tachykardia, duszność), w anemii z niedoboru żelaza mogą występować objawy samego niedoboru żelaza. Są to:

  • spaczony, wybiórczy apetyt, np. na glinę, krochmal, kredę (czasami wyprzedza niedokrwistość)
  • ból, pieczenie i wygładzenie powierzchni języka, suchość w ustach
  • suchość skóry, bolesne pęknięcia kącików ust
  • blade, kruche paznokcie z podłużnym prążkowaniem i rowkami
  • cienkie, łamliwe, o rozdwojonych końcach, łatwo wypadające włosy

Rozpoznanie niedokrwistości z niedoboru żelaza

W morfologii na niedokrwistość z niedoboru żelaza wskazywać może zmniejszenie stężenia hemoglobiny2, zmniejszenie średniej zawartości hemoglobiny w erytrocycie(MCH) oraz zmniejszenie średniej objętości erytrocytu (MCV). Do stwierdzenia niedokrwistości z niedoboru żelaza potrzebne jest również zbadanie gospodarki żelazowej organizmu – w jej przebiegu zmniejszone jest m.in. stężenie ferrytyny i żelaza w surowicy.

Leczenie niedokrwistości z niedoboru żelaza

Głównym zadaniem jest znalezienie i wyleczenie przyczyny niedoboru żelaza oraz uzupełnienie jego braków w organizmie, a celem – osiągnięcie prawidłowego stężenia hemoglobiny2 i ferrytyny3 we krwi. Najczęściej żelazo suplementuje się za pomocą tabletek doustnych (inna droga to podawanie preparatów dożylnie lub domięśniowo, ale stosuje się je tylko w wyjątkowych przypadkach). Przyjmować się je powinno razem z witaminą C, która zwiększa wchłanianie żelaza. Niektóre preparaty żelaza należy przyjmować na czczo, ponieważ wiele produktów żywnościowych zmniejsza jego wchłanianie. Żelazo przyjmowane doustnie może powodować ciemne zabarwienie stolca.

Poza suplementacją istotną rolę w leczeniu niedokrwistości spowodowanej niedoborem żelaza odgrywa dieta. Powinna ona opierać się na produktach bogatych w żelazo i w witaminę C, a eliminować te z nich, które utrudniają wchłanianie żelaza.

Produkty bogate w żelazo to m.in.:

  • pokarmy pochodzenia zwierzęcego: owoce morza (krewetki, ostrygi, małże), ryby, drób (kurczak i indyk), cielęcina i wołowina
  • warzywa: brokuły, zielona fasola, buraki, groszek, ziemniaki, szparagi, pietruszka, kukurydza, brukselka, soja, kalafior, marchew, kapusta, pomidory
  • orzechy i nasiona: pistacje, nasiona słonecznika, nasiona dyni, pistacje, migdały, kiełki pszenicy
  • pokarmy pełnoziarniste: brązowy ryż, kasza, pieczywo pełnoziarniste, płatki owsiane, otręby
  • owoce (nie są bogate w żelazo, ale w witaminę C, która ułatwia wchłanianie żelaza): cytrusy, truskawki, czarne porzeczki, aronia, brzoskwinia

Chorzy na niedokrwistość spowodowaną niedoborem żelaza powinni unikać takich produktów jak kawa, herbata, wyroby cukiernicze, słodycze, białe pieczywo i cukry.

Powikłania niedokrwistości z niedoboru żelaza

Nieleczona niedokrwistość spowodowana niedoborem żelaza może prowadzić do:

  • ciągłego zmęczenia, zmniejszenia koncentracji, senności
  • zwiększonego ryzyka infekcji
  • zaburzeń pracy serca (np. tachykardii4, a nawet niewydolności serca)
  • zespołu niespokojnych nóg5  (RLS z ang. Restless legs syndrome) – niektóre przypadki tego schorzenia mogą być spowodowane przez niedokrwistość z niedoboru żelaza (nazywane są wtedy „RLS-em wtórnym”)

U ciężarnych nieleczona niedokrwistość z niedoboru żelaza może prowadzić do powikłań w czasie ciąży, a zwłaszcza podczas i po porodzie. Badania pokazują, że u kobiet w ciąży z niedoborem żelaza częściej dochodzi do wystąpienia depresji poporodowej i porodów przedwczesnych (czyli przed 37. tygodniem ciąży), a ich dzieci częściej rodzą się z niską masą urodzeniową, zaburzeniami poziomu żelaza i gorzej wypadają w testach sprawności umysłowej w późniejszym wieku.

Zalecane postępowanie w przypadku niedokrwistości z niedoboru żelaza

  • Przyjmuj zgodnie z zaleceniami preparaty żelaza przepisane ci przez lekarza.
  • Razem z preparatami żelaza przyjmuj witaminę C, żeby zwiększyć jego wchłanianie.
  • W diecie kładź nacisk na produkty zawierające żelazo i witaminę C.
  • Wykonuj badania kontrolne według wskazówek lekarza. Nie przerywaj terapii samodzielnie. Zazwyczaj organizm potrzebuje 4-6 miesięcy po unormowaniu wyników morfologii, aby uzupełnić niedobory żelaza w tkankach.

Źródła: 

  • „Interpretacja badań laboratoryjnych” J. Wallach
  • „Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka” H. Ciborowska, A. Rudnicka
  • „Interna Szczeklika 2015”
  • www.nhs.uk
  • „Podstawy hematologii” W. Nowak, A. Skotnicki

1 Erytrocyty – Inaczej czerwona krwinka. Jej głównym zadaniem jest transport tlenu z płuc do tkanek organizmu.
2 Hemoglobina – Jest to białko zawarte w erytrocytach, którego głównym zadaniem jest przenoszenie 
3 Ferrytyna – Białko, które magazynuje zapasy żelaza w organizmie.
4 Tachykardia – Inaczej nazywana częstoskurczem. Jest to przyspieszenie akcji serca powyżej 100 uderzeń na minutę.
5 Zespół niespokojnych nóg – Dosyć częste schorzenie układu nerwowego. Powoduje ono zdecydowany, nieodparty przymus poruszania nogami i nieprzyjemne uczucie w stopach, łydkach i udach. Nie ustalono przyczyny; przebiega też w przebiegu niektórych chorób – RZS, mocznicy, itp. 


Powiązane tematy

Prezentowanych informacji o charakterze medycznym nie należy traktować jako wytycznych postępowania medycznego w stosunku do każdego pacjenta. O postępowaniu medycznym, w tym o zakresie i częstotliwości badań diagnostycznych i/lub procedur terapeutycznych decyduje lekarz indywidualnie, zgodnie ze wskazaniami medycznymi, które ustala po zapoznaniu się ze stanem pacjenta. Lekarz podejmuje decyzję w porozumieniu z pacjentem. W przypadku chęci realizacji badań nieobjętych wskazaniami lekarskimi, pacjent ma możliwość ich odpłatnego wykonania. Należy potwierdzić przy zakupie badania szczegóły do jego przygotowania.
Data dodania 07.09.2017
Data ostatniej aktualizacji 29.11.2023