Mononukleoza zakaźna – przyczyny, objawy i leczenie mononukleozy

Mononukleoza zakaźna jest ostrą chorobą wywoływaną przez wirus Epsteina-Barr (EBV). Dotyka głównie dzieci w wieku przedszkolno–szkolnym, młodzież i młodych dorosłych. Mononukleoza nazywana jest też „chorobą pocałunków”, ponieważ przenosi się poprzez zakażoną ślinę, często w trakcie całowania się. Dowiedz się więcej na temat objawów mononukleozy, jej leczenia i rozpoznania.
Mononukleoza u dzieci i osób dorosłych - pierwsze objawy choroby, leczenie.

Co to jest mononukleoza?

Mononukleoza jest często występującą chorobą o podłożu wirusowym. W literaturze bywa nazywana „chorobą pocałunków” ze względu na drogę szerzenia się.

Zachorowania dotyczą głównie dzieci i młodych dorosłych. Z badań wynika, że około 50 proc. dzieci i 90–95 proc. dorosłych ma dodatni wynik przeciwciał przeciwko wirusowi wywołującemu mononukleozę, co wskazuje na przebyte w przeszłości zakażenie wirusem wywołującym mononukleozę.

 

Mononukleoza to choroba wirusowa, na którą w większości narażone są dzieci i młodzież.

Mononukleoza – objawy

Mononukleoza u małych dzieci

U młodszych dzieci zakażenie najczęściej ma przebieg bezobjawowy i samoograniczający się.

Mononukleoza u dorosłych i starszych dzieci

U dzieci starszych, młodzieży i młodych dorosłych (najczęściej w wieku 15-25 lat) choroba objawia się klasycznie, triadą symptomów:

  • gorączką,
  • zapaleniem gardła i migdałków podniebiennych,
  • powiększeniem szyjnych węzłów chłonnych – objaw ten bywa nazywany przez lekarzy szyją Nerona.

Gorączka jest wysoka (wyższa niż 38,5°C) i trwa długo (nawet 10 – 14 dni), podnosi się zwłaszcza po południu i wieczorem. Stosowane leki przeciwgorączkowe mogą być mało skuteczne.

Migdałki są znacznie powiększone i znajduje się na nich biały lub szary nalot. Często też z ust wydziela się nieprzyjemny zapach.

Triadę na kilka dni poprzedzają:

  • bóle mięśni,
  • zmęczenie,
  • osłabienie,
  • ogólne rozbicie,
  • złe samopoczucie.

Pozostałe objawy mononukleozy 

Inne objawy mononukleozy to:

  • ból gardła i bolesność podczas połykania,
  • nieżyt nosa,
  • mówienie przez nos,
  • ból głowy,
  • ból szyi,
  • ból karku,
  • ból brzucha,
  • ból stawów.

Objaw Glanzmanna

Objawem wyróżniającym mononukleozę spośród innych chorób jest objaw Glanzmanna. Występuje on jednak stosunkowo rzadko.

Objaw Glanzmanna polega na obrzęku twarzy, który jest szczególnie zaznaczony na powiekach i nasadzie nosa.

Mononukleoza może powodować objawy podobne do przeziębienia bądź anginy, m.in. wysoka gorączka, silny ból gardła, powiększenie węzłów chłonnych.

Mononukleoza podobne choroby

Objawy mononukleozy zakaźnej nie są specyficzne, dlatego stawiając rozpoznanie, lekarz bierze pod uwagę inne infekcje podobne do mononukleozy.

Infekcje podobne do mononukleozy zakaźnej:

  • angina paciorkowcowa,
  • zakażenie cytomegalowirusem (CMV),
  • zakażenie herpeswirusem HHV-6,
  • zakażenie adenowirusem,
  • zarażenie pierwotniakiem Toxoplasma gondii,
  • zakażenie wirusem HIV.

Wysypka przy mononukleozie

W przebiegu mononukleozy zakaźnej możliwe jest także wystąpienie:

  • wysypki o charakterze plamisto-grudkowym (podobnym do różyczki lub szkarlatyny),
  • cech skazy krwotocznej (drobne wybroczyny),
  • zmian podobnych do pokrzywki.

Typowa jest nadwrażliwość na antybiotyki betalaktamowe - amoksycylinę i ampicylinę.

Zwykle po 7 – 10 dniach od wdrożenia leczenia (w początkowej fazie mononukleoza może przypominać anginę bakteryjną, stąd leczenie antybiotykiem) pojawia się plamista wysypka (odropodobna).

Czasami pojawia się powiększenie wątroby i śledziony z towarzyszącym bólem brzucha, utratą apetytu czy uczuciem pełności. Młodsze dzieci mogą mieć biegunkę.

Mononukleoza zakaźna jest chorobą wirusową. 

Jak długo trwa mononukleoza?

Jedynym rezerwuarem wirusa jest człowiek, a okres wylęgania mononukleozy, czyli czas od wniknięcia wirusa do organizmu aż do rozwinięcia objawów, jest długi i wynosi od jednego do dwóch miesięcy (30-50 dni).

Mononukleozę cechuje długi czas utrzymywania się objawów (około 16 dni), co nie jest typowe dla większości infekcji wirusowych.

Mononukleoza – przyczyny

Mononukleoza zakaźna występuje pod postacią ostrej infekcji wywołanej przez wirus Epsteina-Barr (EBV). Wirus znany jest również jako herpeswirus 4 (HHV-4, Human Herpes Virus 4).

Ciekawe, że prawie każdy z nas w ciągu swojego życia był lub będzie zakażony EBV. Obecnie świat nauki wie o istnieniu ośmiu herpeswirusów, przy czym EBV jest właśnie jednym z nich.

Wirusy Epsteina-Barr występują na całym świecie. Najczęściej spotykany jest typ A, który w Europie powoduje około 90 proc. zakażeń. Drugi z typów, typ B, dominuje w krajach Afryki Równikowej.

Mononukleoza zakaźna nazywana jest "chorobą pocałunków"

Zarażanie mononukleozą

Pierwotne infekcje występują najczęściej wśród dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym. Do zakażenia dochodzi drogą bezpośrednią poprzez kontakt z przedmiotami, na których znajduje się zakażona ślina.

Wirusy są obecne na wspólnych zabawkach, smoczkach, butelkach czy innych przedmiotach wkładanych przez dzieci do ust. Zakażenia u dzieci w pierwszej dekadzie życia zwykle są bezobjawowe lub skąpoobjawowe, przez co często bywają przeoczone.

Infekcja w późniejszych latach życia manifestuje się objawami opisywanymi jako mononukleoza zakaźna.

Rzadko chorują dzieci poniżej 2. roku życia i dorośli po 40. roku życia. Zachorowania na mononukleozę występują tak samo często u płci męskiej jak i żeńskiej, nie ma też znaczenia pora roku.

Źródłem zakażenia mononukleozą zakaźną są:

  • osoby chore,
  • przechodzące zakażenie bezobjawowe,
  • rekonwalescenci,
  • nosiciele wirusów.

Wirus przedostaje się do śliny na kilka dni przed rozpoczęciem choroby i pozostaje w niej nawet do pół roku po ustaniu objawów, a osoba, która przechorowała mononukleozę, zaraża w tym czasie innych.

Do zakażenia wirusem EBV może także dojść:

  • w trakcie transfuzji zakażonej krwi,
  • po przeszczepie zakażonego szpiku,
  • po przeszczepie zakażonych narządów.

Zachorowania nabyte w ten sposób z reguły mają ciężki przebieg i stanowią zagrożenie dla życia pacjenta, szczególnie przyjmującego leki immunosupresyjne.

Mając na uwadze sposoby transmisji EBV (tylko przez bezpośredni kontakt z zakażoną śliną), spędzanie czasu z osobami zakażonymi w jednym pokoju jest bezpieczne i nie stanowi ryzyka przeniesienia zakażenia.

Zarówno przechorowanie mononukleozy zakaźnej jak i bezobjawowe przejście infekcji EBV daje trwałą odporność na całe życie.

Jak długo zaraża mononukleoza zakaźna?

Należy pamiętać, że pacjent zaraża nie tylko w czasie występowania objawów, ale również do kilku miesięcy po zakończeniu infekcji, dlatego zawsze powinno się przykładać wagę do prawidłowego przestrzegania zasad higieny.

Badania na mononukleozę

Diagnozując mononukleozę zakaźną, poza obrazem klinicznym, należy wziąć pod uwagę badania laboratoryjne, które dzielą się na:

  • nieswoiste,
  • swoiste.

Badania nieswoiste obejmują:

  • morfologię krwi z rozmazem,
  • ocenę aktywności enzymów wątrobowych,
  • obecność przeciwciał heterofilnych.

W morfologii krwi obserwuje się leukocytozę z przewagą limfocytów (w tym >10 proc. tzw limfocytów atypowych). Możliwe jest obniżenie liczby płytek krwi.

Od 50. do 80. proc. chorych będzie miało nawet 4-krotnie podwyższone próby wątrobowe- ASPAT (aminotransferaza asparaginowa) i ALAT (aminotransferaza alaninowa).

Przydatny jest także test na obecność przeciwciał heterofilnych, jednak może on być fałszywie ujemny u małych dzieci. Wówczas należy wykonać badania swoiste.

Powszechnie stosuje się dwa badania swoiste:

  • pierwsze służy wykryciu swoistych przeciwciał przeciwko antygenom EBV,
  • drugie materiału genetycznego wirusa.

W zależności od tego, której klasy przeciwciała (IgM, IgG) zostaną wykryte, lekarz może stwierdzić, na jakim etapie choroby pacjent się znajduje.

O „świeżej” infekcji świadczy wykrycie przeciwciał IgM, które pojawiają się około 7–21 dni po zakażeniu. Z kolei obecność przeciwciał klasy IgG informuje o przebyciu zakażenia w przeszłości.

Lepsze możliwości diagnostyki zakażenia EBV dają metody molekularne (PCR), dzięki którym możliwa jest identyfikacja wirusa w komórkach oraz ocena jego ilości w tkankach.

Takie postępowanie zalecane jest u osób z grup ryzyka np. po przeszczepach i chorujących onkologicznie.

Mononukleoza – leczenie

W przypadku mononukleozy leczenie przyczynowe nie istnieje. Istotne jest pozostanie na kilka dni w domu, odpoczynek w łóżku, nawadnianie oraz stosowanie lekkostrawnej diety.

Terapia w leczeniu mononukleozy zakaźnej jest objawowa i ogranicza się do stosowania:

  • leków obniżających gorączkę,
  • przeciwzapalnych,
  • uśmierzających ból (paracetamol i niesterydowe leki przeciwzapalne np. ibuprofenum),
  • preparatów działających miejscowo na gardło (płyny, spraye, tabletki).

Czasem podaje się leki wspomagające pracę i regenerację wątroby.

U chorych, u których występuje zwężenie światła dróg oddechowych (przez powiększone migdałki), problemy hematologiczne (małopłytkowość lub niedokrwistość) oraz objawy neurologiczne można zastosować glikokortykosteroidy.

Zastosowanie antybiotyków jest konieczne tylko wtedy, gdy w przebiegu mononukleozy dochodzi do powikłania w postaci nadkażenia bakteryjnego - często jest to paciorkowcowe zapalenie gardła.

Z uwagi na sposób transmisji wirusa, izolacja i hospitalizacja chorego zwykle nie są konieczne. Skierowanie do szpitala jest konieczne jedynie w przypadku mononukleozy przebiegającej w sposób bardzo ciężki i z powikłaniami.

Mononukleoza – diagnostyka skupia się na badaniu krwi, natomiast leczenie obejmuje głównie łagodzenie objawów.

Rokowanie i powikłania po mononukleozie

Powikłania mononukleozy zakaźnej są opisywane rzadko.

Do najczęstszych powikłań mononukleozy zakaźnej należą:

  • problemy hematologiczne (niedokrwistość hemolityczna, małopłytkowość, neutropenia);
  • problemy neurologiczne (zapalenie mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych, drgawki, porażenie nerwu twarzowego);
  • problemy oddechowe (zwężenie światła dróg oddechowych, zapalenie płuc);
  • wtórne zakażenia bakteryjne (gardła, zatok obocznych nosa, ucha);
  • zapalenie wątroby.

Szacuje się, że do powikłań mononukleozy dochodzi u 20. proc. chorych.

Najbardziej niebezpiecznym powikłaniem jest pęknięcie śledziony. Dochodzi do niego bardzo rzadko (0,1 – 0,5 proc.), zwykle pomiędzy drugim a trzecim tygodniem zachorowania wskutek niewielkiego urazu lub też spontanicznie, bez urazu. Śmiertelność jest wysoka i wynosi 30 – 100 proc.

Wystąpienie mononukleozy w formie przewlekłej występuje pod postacią tzw. zespołu przewlekłego zmęczenia.

W literaturze opisywane są powiązania pomiędzy infekcją wirusem Epsteina-Barr a rozwojem niektórych nowotworów.

Zachorowanie na mononukleozę zakaźną podnosi ryzyko rozwoju:

  • chłoniaków z komórek B lub T,
  • chłoniaka Burkitta,
  • chorób autoimmunologicznych,
  • raka jamy nosowo-gardłowej.

Mononukleoza – powikłania.

Zapobieganie mononukleozie

Nie istnieje szczepionka przeciwko mononukleozie.

Jak wcześniej wspomniano, wirus szerzy się przez kontakt ze śliną. Jedynym sposobem zapobiegania rozwojowi choroby jest stosowanie się do podstawowych zasad higieny.

Co robić, by nie zachorować na mononukleozę zakaźną:

  • nie należy pić z jednej butelki;
  • jeść tą samą łyżeczką czy ze wspólnego opakowania np. musu czy jogurtu;
  • należy uczulić dzieci, że dzielenie się jedzeniem – kanapką, drożdżówką czy owocem - pożyczanie sztućców, częstowanie napojami kolegów, może przyczynić się do zachorowania.

Jak zmniejszyć prawdopodobieństwo zakażenia się mononukleozą

Zalecane postępowanie przy mononukleozie

Podczas zachorowania na mononukleozę zakaźną:

  • pozostań w domu;
  • pozwól sobie na odpoczynek;
  • stosuj lekkostrawną dietę, obfitującą w składniki mineralne i witaminy (owoce, warzywa);
  • dbaj o nawodnienie organizmu - pij wodę i lekkie herbaty ziołowe;
  • unikaj nadmiernego wysiłku fizycznego, w szczególności sportów kontaktowych, oraz wszystkich innych aktywności mogących prowadzić do urazu brzucha przez co najmniej miesiąc po zachorowaniu (działanie takie ma na celu zmniejszenia ryzyka pęknięcia śledziony);
  • dbaj o prawidłowe nawyki higieniczne, minimalizując ryzyko przeniesienia choroby na innych.

Przeczytaj także:

Źródła:

"Mononukleoza zakaźna" E.Ołdak; Medycyna po dyplomie

https://podyplomie.pl/pediatria/12157,mononukleoza-zakazna

"Mononukleoza zakaźna u dzieci – doświadczenia własne" J.M. Wrembel, T. Jarmoliński; Postępy Nauk Medycznych, 2016 r.

http://www.pnmedycznych.pl/wp-content/uploads/2016/06/pnm_2016_391-396.pdf

"Choroby zakaźne i pasożytnicze – epidemiologia i profilaktyka" Rozdział "Mononukleoza zakaźna"; A. Baumann – Popczyk, M. Sadkowska-Todys, A. Zieliński; α - medica Press, 2014 r.

"Mononukleoza zakaźna" E. Duszczyk; Medycyna Praktyczna – Pediatria

Prezentowanych informacji o charakterze medycznym nie należy traktować jako wytycznych postępowania medycznego w stosunku do każdego pacjenta. O postępowaniu medycznym, w tym o zakresie i częstotliwości badań diagnostycznych i/lub procedur terapeutycznych decyduje lekarz indywidualnie, zgodnie ze wskazaniami medycznymi, które ustala po zapoznaniu się ze stanem pacjenta. Lekarz podejmuje decyzję w porozumieniu z pacjentem. W przypadku chęci realizacji badań nieobjętych wskazaniami lekarskimi, pacjent ma możliwość ich odpłatnego wykonania. Należy potwierdzić przy zakupie badania szczegóły do jego przygotowania.
Data dodania 12.12.2017
Data ostatniej aktualizacji 07.02.2024