Zespół Klinefeltera (zespół 47, XXY) - objawy, przyczyny, leczenie 

Co to jest zespół Klinefeltera?

Zespół Klinefeltera to występowanie określonych wad, objawów i nieprawidłowości somatycznych w unikatowym połączeniu. Rozpoznanie stawia się na podstawie całościowego obrazu klinicznego oraz analizy kariotypu (oceny chromosomów danego organizmu pod kątem liczby i budowy morfologicznej).

Przyczyną występowania zespołu Klinefeltera jest obecność dodatkowego chromosomu X u osoby płci męskiej. Tego typu defekt chromosomów nosi nazwę aneuploidii (liczbowa aberracja chromosomowa, czyli zaburzenie dotyczące liczby chromosomów).

Zazwyczaj kariotyp osób z zespołem Klinefeltera charakteryzuje się obecnością 47 chromosomów, w tym 22 par autosomów oraz dwóch chromosomów płciowych X i jednego chromosomu płciowego Y (kariotyp 47, XXY). Opisywane są również przypadki mężczyzn z trzema lub czterema chromosomami X (48, XXXY oraz 49, XXXXY).

Kliniczną konsekwencją wyżej opisanej nieprawidłowości materiału genetycznego jest fenotyp zespołu Klinefeltera (swoisty fenotyp morfologiczny i behawioralny). Mężczyźni z większą ilością chromosomów X niż dwa, zazwyczaj mają silniej wyrażone objawy niepełnosprawności intelektualnej lub zaburzeń zachowania. Z każdym dodatkowym chromosomem X zmniejsza się iloraz inteligencji o około 15 punktów w skali Wechslera.

Czy na zespół Klinefeltera chorują tylko mężczyźni?

Tylko u mężczyzn występowanie dodatkowego chromosomu płciowego X ujawnia się w postaci zespołu Klinefeltera. U kobiet takie niezrównoważenie genomu nosi nazwę Trisomii X i przejawia się występowaniem łagodnych nieprawidłowości głównie w zakresie cyklu miesiączkowego.

Objawy zespołu Klinefeltera

Obraz kliniczny zespołu jest bardzo zróżnicowany:

• u większości mężczyzn zarost na twarzy jest skąpy,
• obserwuje się zmniejszone owłosienie łonowe, pod pachami oraz na klatce piersiowej,
• często występuje ginekomastia (palpacyjnie wyczuwalny, łagodny rozrost tkanki gruczołowej sutka), 
• libido zazwyczaj utrzymuje się na obniżonym poziomie.

Podstawowym objawem zespołu Klinefeltera jest hipogonadyzm hipergonadotropowy. Hipogonadyzm określa defekt układu rozrodczego skutkujący dysfunkcją gonad (jąder). Nieczynne jądra nie wytwarzają hormonów męskich (testosteronu),  ani gamet (plemników), co objawia się azoospermią (brak plemników w ejakulacie, również w osadzie pozostałym po jego odwirowaniu).

Niedobór hormonów płciowych skutkuje opóźnionym dojrzewaniem płciowym oraz niewykształceniem się drugorzędowych i trzeciorzędowych cech płciowych. W zespole Klinefeltera dochodzi do nieprawidłowego rozwoju jąder z ich następczym zwłóknieniem i zarośnięciem kanalików plemnikotwórczych. Inne struktury gonady mają również zaburzoną budowę, w wyniku czego synteza testosteronu jest obniżona. Stężenie hormonów produkowanych w przysadce mózgowej (LH i FSH) jest natomiast wysokie, co skutkuje zwiększonym wytwarzaniem estrogenów i rozwojem ginekomastii.

Rozwój psychiczny osób z zespołem Klinefeltera może być zaburzony, m.in. obserwuje się deficyty w sferze poznawczej:

• uwaga,
• uczenie się,
• spostrzeganie,
• planowanie.

Dodatkowo zauważa się deficyty w zakresie kontaktów społecznych i rozwoju mowy. Długotrwale mogą utrzymywać się zaburzenia emocjonalne, głównie pod postacią obniżonego nastroju.

U pacjentów z zespołem Klinefeltera częściej niż w populacji ogólnej występują choroby współwystępujące, takie jak: 

• zespół metaboliczny (otyłość, cukrzyca typu II, nadciśnienie tętnicze, zaburzenia lipidogramu, m.in. hipercholesterolemia), 
• choroby układu krążenia,
• choroba zakrzepowo-zatorowa,
• żylaki kończyn dolnych,
• osteoporoza,
• choroby autoimmunologiczne np. astma oskrzelowa.

W Zespole Klinefeltera istnieje zwiększone ryzyko zachorowania na raka piersi, raka gruczołu krokowego czy raka jądra.

Zespół Klinefeltra - objawy u dzieci

Zespół Klinefeltera trudno jest zdiagnozować u chłopców przed okresem pokwitania. Dlatego też rozpoznawalność tej aberracji chromosomowej w dzieciństwie sięga zaledwie 25 proc.  

*Większość dzieci z zespołem Klinefeltera zostaje zdiagnozowanych dopiero w wieku dorosłym, przez co leczenie choroby może nie być wystarczająco skuteczne, Wykonanie badań prenatalnych w czasie trwania ciąży pozwala na wczesne wykrycie wad genetycznych dziecka. 

Zespół Klinefeltera – okres dojrzewania

W okresie pokwitania pacjenci z zespołem Klinefeltera wykazują zwiększoną masę tkanki tłuszczowej, często przy prawidłowej wartości BMI. Proces dojrzewania płciowego jest u nich opóźniony. Dopiero około 13.-14. roku życia zauważalne są małe jądra i ginekomastia. W analizach laboratoryjnych stwierdza się obniżone stężenie testosteronu oraz zwiększone wartości hormonu folikulotropowego (FSH) i hormonu luteinizującego (LH). W badaniu nasienia obserwuje się brak lub jedynie pojedyncze plemniki. Pacjenci z zespołem Klinefeltera w drugiej fazie pokwitania mogą być znacznie wyżsi od rówieśników, ale nie jest to stała cecha. Chłopcy w tym okresie bywają zmienni emocjonalnie i mają problemy w nauce.

Przyczyny zespołu Klinefeltera

Zespół Klinefeltera jest wynikiem nieprawidłowo przebiegającego procesu mejozy (rodzaj podziału komórki) podczas tworzenia gamet (plemników lub komórek jajowych). Częstość występowania liczbowych aberracji chromosomowych u żywo urodzonych noworodków wynosi około 0,2 proc. Dodatkowy chromosom X w 50 proc. przypadków pochodzi od matki.

Leczenie zespołu Klinefeltera 

Terapia zespołu Klinefeltera polega na:

• stosowaniu preparatów testosteronu,
• leczeniu zabiegowym,
• oraz prowadzeniu procedur medycznych mających na celu pobranie i zabezpieczenie plemników pacjenta.

Podawanie hormonu płciowego we wczesnym okresie dojrzewania płciowego zapewnia uzyskanie rozwoju męskich cech płciowych, prawidłowej masy mięśniowej oraz gęstości mineralnej kości. Dzięki terapii farmakologicznej pacjenci osiągają odpowiedni poziom libido i sprawność seksualną oraz utrzymują dobry nastrój. Skutecznym leczeniem ginekomastii jest chirurgiczna redukcja nadmiaru tkanki gruczołowej, tłuszczowej i skóry.

Młodzi mężczyźni mogą skorzystać z procedur pobierania oraz zamrażania nasienia, zanim dojdzie do całkowitej degradacji jąder i nabłonka plemnikotwórczego.

Czy mężczyzna z zespołem Klinefeltera może mieć potomstwo?

U niektórych mężczyzn z zespołem Klinefeltera, zwłaszcza z kariotypem mozaikowym 46,XY/47,XXY (dodatkowy chromosom X występuje tylko w części komórek organizmu), zachowana jest miejscowo czynność plemnikotwórcza jąder. Takie osoby mają szansę na ojcostwo dzięki technikom rozrodu wspomaganego (ART), przede wszystkim poprzez zastosowanie iniekcji plemnika lub dojrzałej spermatydy do cytoplazmy komórki jajowej kobiety (ICSI). Męskie komórki płciowe można uzyskać z nasienia mężczyzn (około 5–10 proc. pacjentów z zespołem Klinefeltera ma pojedyncze plemniki w ejakulacie, zwłaszcza osoby z kariotypem mozaikowym 46,XY/47,XXY).

W niektórych przypadkach azoospermii plemniki można uzyskać w procedurze mikrochirurgicznej aspiracji z najądrzy (MESA) lub na drodze pobrania z jądra (TESE).

Czy zespół Klinefeltera jest dziedziczny?

Zespół Klinefeltera nie jest dziedziczny. Jeśli występowanie choroby genetycznej w rodzinie jest wynikiem nowej mutacji powstałej w gametach u rodziców, to znaczy, że nie doszło do przekazania nieprawidłowego chromosomu kolejnemu pokoleniu (zdarzenie losowe).

Dowiedz się więcej:

Zespół Klinefeltera: wczesne rozpoznanie szansą na skuteczność terapii zaburzeń rozwojowych

https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0031393910705527

Co nowego o zespole Klinefeltera?

http://www.endokrynologiapediatryczna.pl/contents/files/a_65.pdf

Źródło:

Purwin T., Słowikowska -Hilczer J.: Zespół Klinefeltera – aktualne zalecenia odnośnie postępowania medycznego, POSTĘPY ANDROLOGII ONLINE , 2015,2 2, 12-24.

Aksglaede L., Link K., Giwercman A., Jørgensen N., Skakkebaek N.E., Juul A.: 47,XXY Klinefelter syndrome: clinical characteristics and age -specifi c recommendations for medical management. Am J Med Genet C Semin Med Genet. 2013, 163C (1), 55–63.

Krawczyński M, Krawczyński M.R.: Zespół Klinefeltera: wczesne rozpoznanie szansą na skuteczność terapii zaburzeń rozwojowych, Pediatria Polska tom 85, nr 6, listopad–grudzień 2010.