Zapalenie trzustki. Objawy ostrego i przewlekłego zapalenia trzustki

Ostre zapalenie trzustki (OZT)

Wyróżnić można dwie podstawowe postaci zapalenia trzustki: ostrą i przewlekłą. Ostre zapalenie trzustki (OZT) wiąże się z poważnymi zaburzeniami w produkcji enzymów wewnątrz tego organu. Trzustka zaczyna trawić się sama, doprowadzając do nieodwracalnych zniszczeń i ostrego stanu zapalnego, niejednokrotnie również ogólnego.

Objawy ostrego zapalenia trzustki

Podstawowym objawem choroby jest silny, uporczywy ból w nadbrzuszu, promieniujący do kręgosłupa. Mogą mu towarzyszyć bardzo silne nudności, wymioty (tzw. łyżkowate, czyli niewspółmiernie skąpe w stosunku do nudności), gorączka, wzdęcia, a w niektórych przypadkach także żółtaczka (zabarwienie skóry – dotyczy około 30% chorych). Objawy choroby zaczynają się łagodnie, ale rozwijają w błyskawicznym tempie. Zaledwie po kilku lub kilkudziesięciu godzinach chory trafia do szpitala.

Jak wykryć ostre zapalenie trzustki

W celu potwierdzenia ostrego zapalenia trzustki wykonuje się badanie krwi i moczu, ewentualnie USG, jeśli są warunki do właściwej oceny (u osób po posiłku lub chorych przez zbyt dużą ilość gazów trzustka może nie być widoczna). W celu określenia stopnia ostrości OZT wykonuje się również tomografię komputerową.

Ostre zapalenie trzustki przebiega pod dwoma postaciami – łagodnej (w przypadku około 60-70% chorych) oraz ciężkiej (30-40% chorych). Choroba może poważnie zagrozić życiu. W ciężkiej postaci może dojść do niewydolności narządowej (płuc, nerek), krwawienia z przewodu pokarmowego oraz do sepsy. Śmiertelność w przypadku niezakażonej martwicy trzustki szacowana jest na 10%, przy wystąpieniu powikłań narządowych – 20%, zaś w przypadku wystąpienia sepsy – 50-80%. Przewidywanie przebiegu ostrej postaci zapalenia trzustki w jej wczesnych fazach jest bardzo trudne. Chory musi pozostawać pod ścisłym nadzorem klinicznym. W przypadku łagodnego przebiegu choroby pobyt w szpitalu najczęściej nie przekracza siedmiu dni, ale jeśli jest on umiarkowany lub ciężki – leczenie może być dłuższe. Chory, u którego wystąpiła przewlekła postać zapalenia trzustki, powinien pozostawać pod opieką gastroenterologa, chirurga oraz diabetologa.

Komu grozi ostre zapalenie trzustki?

Ostre zapalenie trzustki jest chorobą wieloczynnikową – ryzyko jej wystąpienia zależy od czynników środowiskowych, genetycznych i metabolicznych, z których każdy może predysponować do rozwoju choroby. Wśród najczęstszych przyczyn wymienia się: kamicę żółciową, nadużywanie alkoholu (około 30%) oraz hipertrójglicerydemię (zawyżony poziom trójglicerydów we krwi).

W około 15-20% przypadków OZT ma charakter idiopatyczny – niemożliwe jest stwierdzenie przyczyn jego wystąpienia. Do czynników wpływających zarówno na ryzyko wystąpienia choroby, jak i intensywność jej przebiegu należą także otyłość i palenie papierosów. Wystąpienie OZT może być również związane z urazami jamy brzusznej oraz zakażeniami pasożytniczymi dróg żółciowych i trzustkowych. U części pacjentów dochodzi do ostrego nawracającego zapalenia trzustki (ONZT). Przebyte incydenty OZT (OZNT) wymagają nadzoru lekarskiego, regularnego przyjmowania leków oraz wyeliminowania wszystkich możliwych czynników ryzyka kolejnego nawrotu.

Przewlekłe zapalenie trzustki (PZT)

Zapalenie trzustki może przybrać też charakter przewlekły – mowa wtedy o przewlekłym zapaleniu trzustki (PZT). W tym przypadku uszkodzenie organu jest stopniowe i z czasem prowadzi do ograniczenia produkcji enzymów i hormonów.

Objawy przewlekłego zapalenia trzustki

Przewlekłe zapalenie trzustki niejednokrotnie pozostaje niewykryte przez długie lata. Jego objawy: biegunki, bóle brzucha, najczęściej są relatywnie łagodne i mogą być mylone z typowymi problemami, na przykład zatruciami czy niewłaściwą dietą. Z czasem mogą się nasilić, następuje to jednak dopiero wtedy, gdy dochodzi już do znacznego uszkodzenia trzustki. PZT jest chorobą znacznie trudniejszą do wykrycia niż OZT. W celu rozpoznania wykonuje się badanie krwi i moczu oraz USG jamy brzusznej lub CT jamy brzusznej z kontrastem. Chorobę można podejrzewać u osób z nawracającymi bólami brzucha, często promieniującymi do kręgosłupa, najczęściej występującymi po posiłkach, a zwłaszcza u osób nadużywających alkoholu. PZT może być też następstwem OZT. Leczenie PZT jest leczeniem objawowym. Polega na redukowaniu bólu brzucha, uzupełnianiu niedoboru enzymów trzustkowych, leczeniu zaburzeń metabolizmu glukozy. Pacjent zostaje również poddany specjalnej diecie, która zapobiega wyniszczeniu organizmu poprzez niedożywienie.

Jak uniknąć zapalenia trzustki

Aby uniknąć chorób trzustki, bezwzględnie należy zaniechać lub ograniczyć stosowanie używek: alkoholu i papierosów, odpowiednio dostosować dietę (spożywać pokarmy lekkostrawne, niezbyt tłuste – głównie chude mięso i sery, mleko o niskiej zawartości tłuszczu, ograniczyć spożycie kawy i herbaty oraz białego pieczywa). Osoby otyłe powinny zadbać o zrzucenie paru kilogramów w celu osiągnięcia właściwego BMI. W przypadku stwierdzonej kamicy żółciowej, gdy pacjent odczuwa z tego powodu dolegliwości – należy również rozważyć usunięcie pęcherzyka żółciowego. Trzeba być także wyczulonym na przyjmowanie niektórych leków (środki moczopędne, przeciwpadaczkowe czy choćby sterydy) – mogą one zwiększać ryzyko wystąpienia choroby. Warto też pamiętać, że nie w każdym przypadku profilaktyka przyniesie oczekiwane rezultaty – walczenie z typowymi przyczynami choroby nie ochroni nas przed zapaleniem trzustki na gruncie idiopatycznym.

Ostre nawracające zapalenie trzustki

U części pacjentów dochodzi do ostrego nawracającego zapalenia trzustki (ONZT).

Badania wykazały, że w 37% przypadków przyczyną było zaburzenie odpływu żółci, natomiast w 32,4% nie ustalono przyczyny nawrotów. Inne badania wykazały, że u 25% pacjentów z ONZT dochodzi do przewlekłego zapalenia trzustki.